** ဧရာဝတီျမစ္ သမိုင္း **

အဂၤလိပ္ဘာသာအားျဖင့္ Irrawaddy သို႔မဟုတ္ Ayeyarwaddy ဟုေခၚဆိုသည့္ ဧရာဝတီျမစ္သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံရွိ အႀကီးဆံုးျမစ္ျဖစ္ၿပီး ျမန္မာျပည္၏ အဓိကေသြးေၾကာႀကီးသဖြယ္ ျမစ္တစ္ခုလည္း ျဖစ္ေပသည္။ ဧရာဝတီ ဟူေသာအမည္မွာ သသၤကရိုက္ဘာသာမွ ဆင္းသက္လာသည္ဟု ယူဆရၿပီး အဓိပၸါယ္မွာ ဆင္ျမစ္ျဖစ္သည္။ ဧရာဝတီျမစ္သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ဗဟိုခ်က္မေနရာမ်ားကို ျဖတ္သန္း စီးဆင္းသြားသည္။ ျမစ္ဝွမ္းသည္ (၄၁၃, ၆၇၄) စတုရန္းကီလိုမီတာ က်ယ္ဝန္းၿပီး၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ စုစုေပါင္းအက်ယ္အဝန္း၏ (၆၁) ရာခိုင္ႏႈန္းကို လႊမ္းျခံဳထားသည္။ ဧရာဝတီျမစ္သည္ ျမစ္ေၾကာင္းအလ်ား(၂, ၁၇ဝ) ကီလိုမီတာနီးပါး ရွည္လွ်ားၿပီး၊ တိုင္းျပည္၏ အေရးအႀကီးဆံုး ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရး ေရေၾကာင္းလမ္းလည္း ျဖစ္သည္။

ဧရာဝတီျမစ္သည္ ကခ်င္ျပည္နယ္ရွိ မလိခႏွင့္ အင္မိုင္ခ (ေမခ) ျမစ္မ်ားေပါင္းဆံုရာမွေန၍ စတင္စီးဆင္းသည္။ ဤျမစ္ဖ်ား ခံရာ ျမစ္ႏွစ္စင္းလံုးသည္ ဟိမဝႏၱာေတာင္တန္း၏ အေရွ႔ေတာင္ပိုင္းေဒသမွ ျမစ္ဖ်ားခံလာျခင္း ျဖစ္သည္။ အင္မိုင္ချမစ္ သည္ ပူတာအိုေျမာက္ဘက္ရွိ လင္ေဂြလာ ေရခဲေတာင္ထြဋ္ (Languela Glacier) မွာ စတင္ေပၚ ထြန္းသည္။ ျမစ္ဆံုသည္ ကခ်င္ျပည္နယ္ၿမိဳ႔ေတာ္ ျမစ္ႀကီးနားၿမိဳ႔၏ ေျမာက္ဘက္ (၂၈) မိုင္ အကြာတြင္ တည္ရွိသည္။ ဧရာ၀တီအတြင္း စီး၀င္သည့္ အဓိကေရေ၀ျမစ္ ၃ ခုမွာ ခ်င္းတြင္း၊ ေရႊလီႏွင့္ ျမစ္ငယ္ျမစ္တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။

နာမည္တူျမစ္
လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာက “ဧရာ၀တီ” ဟု ေခၚဆုိေသာ ျမစ္ႏွစ္ခု ရွိခဲ့ပါသည္။ တစ္ခုက ပါရူရွနီ (Parushani) ေခၚ ဧရာ၀တီ (Iravati) ျမစ္ ျဖစ္ပါသည္။ ယင္းျမစ္သည္ ယခုအခါ အိႏၵိယႏုိင္ငံတြင္ ျမစ္ဖ်ားခံျပီး ပါကစၥတန္ႏုိင္ငံထဲသုိ႕ စီး၀င္ ပါသည္။ ထုိျမစ္ကုိ ေရွးယခင္က ဧရာ၀တီဟု ေခၚၾကပါသည္။ ယခုအခါ ထုိျမစ္၏ ပတ္၀န္းက်င္တြင္ ေနထုိင္ သူတုိ႕၏ ဘာသာတရား ကုိးကြယ္မွဳအရ “ရာ၀ီ” (Ravi)ဟု ေခၚၾကပါသည္။

ျမစ္ဆံု
-------
မိုင္ေပါင္း(၁၃၀၀)ေက်ာ္ ရွည္လ်ားေသာ ဧရာဝတီျမစ္ေၾကာင္းသည္ ကခ်င္ျပည္နယ္ ေျမာက္ဘက္စြန္းရွိႏွင္းဖုန္းေတာင္မ်ားမွ ေမခႏွင့္ ေမလိခဟူေသာ ျမစ္ႏွစ္သြယ္ျဖင့္ ျမစ္ဖ်ားခံအစျပဳကာ ေတာင္ဖက္သို႔ စီးဆင္းလာခဲ့ရာျမစ္ႀကီးနားၿမိဳ႕ အထက္ ႏွစ္ဆယ့္ရွစ္မိုင္ခန္႔ အေရာက္တြင္ ေပါင္းဆံုမိၾကေလသည္။ ျမစ္ဆံုသည္ ဧရာဝတီျမစ္၏ အစပင္ ျဖစ္ေတာ့သည္။ ျမစ္ဆံုေဒသသည္ ေက်ာက္စလစ္ခဲမ်ား ေပါမ်ားၿပီး ေအးစိမ့္လွ၏။ ျမစ္ဆံုေရသည္လည္း ေအးစိမ့္ေနေပသည္။ ျမစ္ဆံုေရသည္ တိမ္လည္းတိမ္ ၾကည္လည္းၾကည္လင္ေနရကား ေရထဲသို႔ ငုံ႔ၾကည့္လိုက္လွ်င္ ငါးႀကီးငါးငယ္တို႔ သြားလာကူးခတ္ေနသည္ကို ျမင္ရေပသည္။
ဧရာဝတီျမစ္သည္ ျမစ္ႀကီးနားတစ္၀ိုက္ အေရာက္တြင္ ကိုက္ငါးရာမွ် က်ယ္ျပန္႔ေပသည္။ ဤေနရာတြင္ ကမ္းပါးသည္ အေတာ္မတ္ေစာက္ၿပီး ၊ ကမ္းပါးေပၚတြင္ သစ္ေတာ၊ ကိုင္းေတာမ်ား စိမ္းစိမ္းစိုစို ေပါက္ေရာက္ေနသည္။ ျမစ္ႀကီးနားမွ အစုန္ခရီး ၄၈-မိုင္အကြာ တာဟိုးနားရြာ အနီးတြင္ ေက်ာက္စိမ္းႏွင့္ ပယင္းထြက္ရာ အေနာက္ဘက္ မိုးေကာင္းေတာင္စဥ္ ေတာင္တန္းမွ တသြင္သြင္စီးဆင္း၍ ဧရာဝတီျမစ္ႏွင့္ လာေရာက္ေပါင္းဆံုေသာ မိုးေကာင္းေခ်ာင္းကေလးကို ေတြ႔ရျပန္သည္။ ထိုမွစုန္ေသာ္ ျမစ္သည္ အေကာက္အေကြ႔ ပိုမိုမ်ားလာ၏။ မန္ဖြာရြာအနီး ေက်ာက္ေတာင္ႀကီးမ်ားသည္ ျမစ္လည္တြင္ ေပၚေနသည္။ ၀ဲဇလုပ္မ်ားကလည္း အသီးသီးျဖစ္ေပၚေန၏။

ပထမျမစ္က်ဥ္း
----------------
ဆင္ဘိုရြာကို လြန္မိၿပီ ဆိုသည္ႏွင့္ ေရစီးသန္လာေလေတာ့သည္။ ျမင္သာရြာအလြန္တြင္ ျမစ္ေၾကာင္းကလည္း ပိုမိုက်ဥ္းေျမာင္း လာေလသည္။ ျမစ္ေၾကာင္းက်ဥ္းေျမာင္းလာေလေလ ေရမ်ားသည္ စုစုလာေလေလျဖစ္သည္။ ကမ္းႏွစ္ဖက္ အကြာအေ၀းသည္ ကိုက္ (၅၀)ခန္႔သာရွိေတာ့သည္။ အေပၚမွ တရၾကမ္း ထိုးဆင္းလာေသာ ေရသည္ ေရွ႕၌ ကာဆီးလွ်က္ရွိေသာ ေက်ာက္ေတာင္ႀကီးမ်ားကို အဟုန္ျပင္းစြာျဖင့္ တိုက္ခိုက္ရာ ေရမႈန္ေရမႊားမ်ား တဖြားဖြား ျပန္႔စင္ေန၏။ ပြတ္တိုက္ေနသည့္ တေ၀ါေ၀ါ မည္သံမ်ားကိုလည္း အေ၀းမွပင္ ၾကားေနရပါသည္။ ကမ္းတစ္ဖက္ တစ္ခ်က္ရွိ ေက်ာက္ေတာင္နံရံမ်ားကလည္း ဇြတ္အတင္း ထိုးဆင္း ေနေသာ ျမစ္ေရလံုးကို ဟိုမွာဆီး၊ သည္မွတား ေနသည့္ႏွယ္ ရွိေလသည္။ တစ္ခါတစ္ရံ အေရွ႕တည့္တည့္တြင္ ေတာင္ႀကီး ကာစီးေနသည္ကို ျမင္လိုက္ရၿပီး ျမစ္ေၾကာင္း လံုး၀ေပ်ာက္သြားသကဲ့သို႔ ထင္ရသည္။ စုန္ဆင္းလာေသာ သေဘၤာမ်ားသည္ ေတာင္ကို ေဆာင့္မည့္ဆဲဆဲ ရွိေနရာမွ လကၤ်ာဘက္ ကေသာ္၎၊ လက္၀ဲဘက္ကေသာ္၎ ေရေၾကာင္းလမ္းကေလး ေပၚလာ၍ ယင္းဘက္သို႔ ဆက္ကနဲလွည့္ကာ ခ်ဳိးေကြ႔လိုက္ရျပန္သည္။ အေနာက္ဖက္ကမ္းရွိ ျမေစတီရြာကိုလြန္ေသာ္ ျမစ္က်ဥ္းသည္ တစ္ျဖည္းျဖည္း ျပန္လည္က်ယ္ျပန္႔လာေလသည္။ ဤသည္မွာ ၃၃-မိုင္ခန္႔ ရွည္လ်ားေသာ ပထမျမစ္က်ဥ္း၏ အဆံုးပင္ ျဖစ္ေတာ့သည္။
ထိုမွစုန္ေသာ္ ဗန္းေမာ္သို႔၊ ဗန္းေမာ္အနီးသို႔ ဧရာ၀တီျမစ္ေရာက္ေသာအခါ ေျမႏုခ်ဳိင့္၀ွမ္းကို ျဖတ္သန္းေလေတာ့သည္။ ျမစ္ျပင္သည္လည္း ႏွစ္မိုင္နီးပါး က်ယ္ျပန္႔ေနေလသည္။ ဗန္းေမာ္ၿမိဳ႕အထက္နားေလးတြင္လည္း အေရွ႕ဘက္ ယူနန္ကုန္းျပင္ျမင့္မွ စီးဆင္းလာေသာ တာပိန္ျမစ္သည္ ဧရာဝတီျမစ္ထဲသို႔ စီး၀င္ေလသည္။

ဒုတိယျမစ္က်ဥ္း
-----------------
ဗန္းေမာ္မွအစုန္ ၁၈-မိုင္ခန္႔ေ၀းေသာ စင္းကန္းရြာ အလြန္တြင္ ဒုတိယျမစ္က်ဥ္း စပါေတာ့သည္။ ျမစ္ေၾကာင္းမွာလည္း အေရွ႕မွ အေနာက္သို႔ စီးဆင္းေန၏။ စင္းကန္းရြာမွ ေရႊဂူၿမိဳ႕ အထက္နားရွိ အေဘၤာ၀င္းရြာအထိ ဒုတိယျမစ္က်ဥ္း ေနရာျဖစ္ေလသည္။ ဆယ့္ေလးမိုင္ခန္႔ ရွည္၍ ပွ်မ္းမွ် ကိုက္၁၅၀သာ က်ယ္ေပသည္။ ျမစ္ေၾကာင္းသည္ ေတာင္ျမင့္ကမ္းပါးၾကားတြင္ စီးရ၏။ ေရႊဂူၿမိဳ႕ အနားေရာက္လွ်င္ ျမစ္လယ္ရွိ ေသာင္ကၽြန္းကို၎၊ ေသာင္ကၽြန္း ျပည့္တည္ထားေသာ ဘုရားေစတီမ်ားကို၎ ေတြ႔ျမင္ရျပန္သည္။ ျမစ္ေၾကာင္းကလည္း အေနာက္ဘက္သို႔ ဆက္လက္စီးေနသည္။ ထိုမွစုန္ေသာ္ အေနာက္ဘက္ကမ္းေပၚရွိ ကသာၿမိဳ႕သို႔ ေရာက္သည္။
ကသာၿမိဳ႕ေအာက္နားတြင္ အေရွ႕ဘက္မွ ေရႊလီျမစ္သည္ ဧရာဝတီျမစ္ထဲသို႔ စီး၀င္ျပန္သည္။ သစ္ေဖာင္၀ါးေဖာင္မ်ား ေမွ်ာခ်လာသည္ကို ျမင္ရျပန္ေလသည္။ ကသာကိုလြန္ေသာ္ ဧရာဝတီသည္ ေတာင္ဘက္သို႔ ေကြ႔ဆင္းေလသည္။ ကသာၿမိဳ႕မွ ထီးခ်ဳိင့္၊ ၎မွ မဇိၥ်မေဒသ သက်သာကီ၀င္မင္းမ်ား လာေရာက္ နန္းစိုက္ခဲ့ဖူးသည္ ဆိုေသာ တေကာင္းၿမိဳ႕ေဟာင္း၊ တေကာင္းမွသည္ မိုင္ေလးဆယ္ ခန္႔ေ၀းေသာ မလည္ရြာသို႔ ေရာက္ေလသည္။

တတိယျမစ္က်ဥ္း
------------------
မလည္ရြာအလြန္တြင္ တတိယျမစ္က်ဥ္း စပါေတာ့သည္။ မလည္ရြာေအာက္တြင္ ေတာင္တန္းနိမ့္မ်ားမွာ ကမ္းစပ္ႏွင့္ပို၍ နီးလာသည္ကို ေတြ႔ရသည္။ အေရွ႕ဘက္ကမ္းတြင္လည္း မိုးကုတ္ေတာင္တန္း မႈိင္းမႈိင္းညိဳ႕ညိဳ႕ကို ေတြ႔ျမင္ရသည္။ အေရွ႕ဘက္ကမ္းေပၚရွိ သပိတ္က်င္းၿမိဳ႕သည္ မိုးကုတ္ျမိဳ႕၏ ဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕လည္းျဖစ္ေလသည္။ သပိတ္က်င္းၿမိဳ႕မွ လြန္ေသာ္ သီဟေတာရြာႏွင့္ ဘုရား၊ သံုးဆယ့္ရွစ္မိုင္ ခန္႔ရွိေသာ တတိယ ျမစ္က်ဥ္းသည္ မလည္ရြာမွစ၍ ေက်ာက္ေျမာင္းၿမိဳ႕အနီး၌ ဆံုးေလသည္။

ေျမလတ္ေဒသ
----------------
ေက်ာက္ေျမာင္းသည္ အေနာက္ဘက္ ေရႊဘို၏ ဆိပ္ကမ္းျဖစ္ၿပီး ေက်ာက္ေျမာင္းအလြန္တြင္ ျမစ္ျပင္သည္ ျပန္လည္ က်ယ္ျပန္႔ လာသည္။ ေက်ာက္ေျမာင္း၊ ေရႊဘိုေဒသ ႐ႈခင္းသည္ ေျခာက္ေသြ႔၏။ သစ္ပင္ခ်ဳံႏြယ္မ်ား က်ဲလာၿပီး၊ ေတာင္မ်ား ညိဳပုပ္ပုပ္အေရာင္ ေျပာင္းလာသည္။ ျမစ္ေၾကာင္းကား ေျမျပန္႔လြင္ျပင္ကို ျဖတ္သန္းစီးဆင္း၍ ျမစ္ျပင္က်ယ္လာသည္ကား မွန္၏။ သို႔ရာတြင္ စည္းေသာင္ တိမ္ေသာင္ မ်ားလြန္း၍ ေရေၾကာင္းမွာ ေရမႊာ ေရခြဲမ်ားျဖင့္ ကြဲသည္။ ဧရာ၀တီျမစ္အတြင္း ဧရာဝတီ လင္းပိုင္မ်ား က်က္စားေနထိုင္ေလ့ရႇိေသာ ေနရာမ်ားမႇာ ဗန္းေမာ္ျမိဳ႕ႏႇင့္ မႏၲေလးျမိဳ႕အၾကားရႇိျမစ္အပိုင္းအတြင္း တြင္ ျဖန္႕ၾကက္သြားလာ ေပါက္ဖြား ရွင္သန္လ်က္ရႇိသည္။ ဧရာ၀တီ လင္းပိုင္သည္ အေရွ႕ေတာင္ အာရွ၏ ထင္ရွားေသာ ျပယုဂ္ တစ္ခု ျဖစ္သည္။ ေက်ာက္ေျမာင္းမွ ရွိမ္းမကား၊ ထိုမွတဖန္ မင္းကြန္းကို ျဖတ္သည္။ မင္းကြန္းပုထိုးေတာ္ၾကီးကို အေ၀းမွပင္ ဖူးေတြ႔ႏိုင္ေပသည္။ မင္းကြန္းမွသည္ မႏၲေလးၿမိဳ႕ ေဂါ၀န္ဆိပ္သို႔ ေရာက္သည္။
ဤတြင္ မႏၲေလးႏွင့္ တဆက္တည္းရွိေသာ အမရပူရၿမိဳ႕ အစြန္ ေတာင္ပူစာႏွစ္ခု ထိပ္၌ရွိေသာ ေရႊၾကက္ယက္ေစတီ၊ ေရႊၾကက္က်ေစတီ ႏွစ္ဆူကို ဧရာ၀တီျမစ္ေပၚမွ ဖူးေတြ႔ရျပန္သည္။ အမရပူရၿမိဳ႕၏ အေရွ႕ေတာင္ဘက္ကို လွမ္းၾကည့္ျပန္ေသာ္ သေျပတန္း ခံတပ္ေဟာင္း၊ ထို႔ေနာက္ ဧရာ၀တီျမစ္ထဲသို႔ စီး၀င္ေနေသာ ျမစ္ငယ္ျမစ္ႏွင့္ ယင္းျမစ္၏ တစ္ဘက္ကမ္းတြင္ကား အင္းဝၿမိဳ႕ေဟာင္းကို ေတြ႔ျမင္ရေလသည္။ အေနာက္ဘက္တြင္ကား စစ္ကိုင္းၿမိဳ႕ ၊ အမရပူရႏွင့္ စစ္ကိုင္းၾကားတြင္ စစ္ကိုင္းတံတား က ကူးဆက္ထားျပန္သည္။ စစ္ကိုင္းၿမိဳ႕၏ အေနာက္ဘက္တြင္မူ မႈိင္းမႈိင္းညိဳ႕ညိဳ႕ႏွင့္ စစ္ကိုင္းေတာင္႐ိုး၊ ေနရာအကြက္ကလည္း က်လွေပ၏။ အေနာက္ဘက္တြင္ စစ္ကိုင္းၿမိဳ႕ႏွင့္ မင္း၀ံေတာင္၊ အေရွ႕ဘက္တြင္ ေရႊၾကက္ယက္ႏွင့္ ေရႊၾကက္က် ေစတီျဖဴျဖဴ အလည္တြင္ ျမစ္ေရေဖြးေဖြး ျမင္ရသည္မွာ ၾကည္ႏူးစရာ အလွအပ ႐ႈခင္းပါေပတည္း။
စစ္ကိုင္းအလြန္တြင္ ျမစ္ေၾကာင္းသည္ အေနာက္ဘက္သို႔ ေကြ႔၀င္သြားသည္။ မၾကာမီ ရြာသစ္ႀကီးကို ျဖတ္သန္းရသည္။ ၎ေနာက္ ျမင္းမူ၊ ဆီမီးခံု၊ နဂါးေပါက္၊ ရႏၲပို စေသာရြာမ်ားကို ျဖတ္သန္းလာခဲ့ရျပန္သည္။ ထို႔ေနာက္ ျမစ္ေၾကာင္းသည္ ေတာင္ဘက္သို႔ ေျပာင္း၍ စုန္ဆင္းျပန္၏။ မႏၲေလးမွ မိုင္ရွစ္ဆယ္ ေ၀းေသာျမင္းျခံၿမိဳ႕၊ ျမင္းျခံဆိပ္ကမ္းကို သေဘၤာကပ္၍ မရပါ။ ဆိပ္ကမ္း၀တြင္ ဧရာမ ေသာင္ျပင္ႀကီးက ထီးထီးခ်ည္း ခံေနေလသည္။ ထို႔ေနာက္ ျမင္းျခံေအာက္ အေနာက္ဘက္ ကမ္းရွိ ပခုကၠဴၿမိဳ႕ကို ဆိုက္ေရာက္ေပသည္။

ဧရာ၀တီယဥ္ေက်းမႈ
----------------------
ပခုကၠဴၿမိဳ႕သည္ အလံု၊ မံုရြာဘက္မွ စီးဆင္းလာေသာ ခ်င္းတြင္းျမစ္ ႏွင့္ ဧရာ၀တီျမစ္ ေပါင္းဆံုရာ ေအာက္နားတြင္ တည္ရွိၿပီး၊ အေနာက္ဘက္တြင္ ေယာေခ်ာင္း၊ ခ်င္းတို႔၏ ေဒသႏွင့္လည္း အဆက္အသြယ္ မ်ားေလသည္။ ပခုကၠဴမွ စုန္ဆင္းလာခဲ့ရာ အေနာက္ဘက္ကမ္းတြင္ ျမစ္ေျခ၊ ကၽြန္းေခ်ာင္း ဓာတ္ေျမၾသဇာစက္႐ံု တည္ရွိသည္။ ပခုကၠဴမွ ၂၅-မိုင္ခန္႔ အကြာတြင္တစ္ေန႔တစ္လံ ပုဂံဘယ္မေရြ႕ ၊ ဟသၤာေမာင္ႏွံမ်ား၊ ေရဘဲမ်ား၊ ေ၀သာလီဗ်ိဳင္းမ်ား ေပ်ာ္ျမဴးေနၾကေသာ ေသာင္ျပင္က်ယ္ႀကီးကို ေတြ႔ရေလသည္။ ညာဘက္တြင္ တန္႔ၾကည္ေတာင္တန္း၊ ဘယ္ဘက္တြင္ ေညာင္ဦးၿမိဳ႕ နတ္သမီးကမ္းပါး ေစာက္တို႔သည္ ျမင္ကြင္းတြင္ တျဖည္းျဖည္း ေပၚလာေလသည္။ ေညာင္ဦးၿမိဳ႕သည္ ပုဂံၿမိဳ႕ေဟာင္း၏ ဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕ျဖစ္သည္။ ပုဂံမွာ ေသာင္ထြန္း၍ ေလွသေဘၤာမ်ား မကပ္ႏိုင္ေပ။ ဧရာ၀တီျမစ္ႀကီး တစ္ေလွ်ာက္တြင္ တေကာင္း၊ သေရေခတၱရာ၊ ပုဂံ၊ ျမင္စိုင္း၊ စစ္ကိုင္း၊ အင္း၀ စတဲ့ ျမန္မာ့သမိုင္းႀကီးတြင္ ေပၚထြန္းခဲ့ၿပီး ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈေတြ ထြန္းကားလာခဲ့သည္။ စဥ္စစ္ ျမန္မာ့သမိုင္း၊ ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈဆိုသည္ ဧရာ၀တီသမိုင္း၊ ဧရာ၀တီယဥ္ေက်းမႈပင္ ျဖစ္ေတာ့သည္။

ပုဂံမွသည္ ေျမဆီမွ ေရႊရည္ထြက္ရာ ေရနံေျမကို ျဖတ္ေက်ာ္လွ်က္ ျမစ္၏ အေနာက္ဘက္တြင္ ေရနံခ်ပ္ႏွင့္ လမ္းရြာ၊ အေရွ႕ဘက္တြင္ စဥ့္ကူးႏွင့္ ေခ်ာက္၊ ေခ်ာက္မွသည္ မိုင္ ၄၀-ခန္႔ေ၀းေသာ ေရနံေခ်ာင္းၿမိဳ႕၊ ဤေနရာတစ္ေလွ်ာက္ ျမစ္ေၾကာင္းသည္ ေျဖာင့္လိုက္၊ ေကာက္လိုက္ ရွိေလသည္။ မတ္ေစာက္ေသာ ကမ္းပါးမ်ား၏ ကုန္းေပၚတြင္ ေမွ်ာ္စင္ေတြႏွင့္ ေရနံတြင္းမ်ား၊ စက္႐ံုမ်ားကို ေတြ႔ရေလသည္။ ေခ်ာက္မွ သံုးမိုင္အကြာ စေလၿမိဳ႕၊ စေလမွ ၁၅-မိုင္ေ၀းေသာ ဆင္ျဖဴကၽြန္းၿမိဳ႕ကို ျဖတ္ေက်ာ္သည္။ ဆင္ျဖဴကၽြန္း တစ္၀ိုက္တြင္ ျမစ္သည္ တံစုန္းမ်ား ေပါမ်ားသည္။ (တံစုန္းမ်ားဆိုသည္မွာ ေရျမဳပ္သစ္ပင္၊ သစ္တံုးႏွင့္ ေရေပၚေရေမ်ာ သစ္တံုးမ်ားကို ဆိုလိုသည္။)

ဆင္ျဖဴကၽြန္းမွ တစ္ဖန္ ေရနံေခ်ာင္းေအာက္ဘက္ ၂၅-မိုင္ခန္႔ ကြာေ၀းေသာ အေနာက္ဘက္ကမ္းရွိ မင္းဘူးၿမိဳ႕၊ မင္းဘူးၿမိဳ႕သည္ မုန္းေခ်ာင္း၊ မန္းေခ်ာင္းတို႔မွ ေျမာင္းသြယ္ထားသျဖင့္ စိုက္ပ်ဳိးေရး ထြန္းကားေသာ ေဒသျဖစ္ေလသည္။ မင္းဘူးႏွင့္ ဓားလြယ္ခုတ္ ျမစ္ကမ္းပါး ေစာက္ေပၚတြင္ မေကြးၿမိဳ႕၏ က်က္သေရေဆာင္ ေရႊတ၀င္း၀င္းႏွင့္ ျမသလြန္ဘုရားကို ဖူးျမင္ရျပန္သည္။ ထိုမွတဆင့္ အေရွ႕ဘက္ ျမစ္ေၾကာင္းေကြ႔သည့္အတိုင္း စုန္ဆင္းလာရာ အေနာက္ဘက္ ရခိုင္႐ိုးမမွ ျဖာထြက္ေသာ ေတာင္စြယ္သည္၎၊ အေရွ႕ဘက္ ပဲခူး႐ိုးမမွ ျဖာထြက္လာေသာ ေတာင္စြယ္သည္၎ ကမ္းပါးအထိ ေရာက္လာသည္ကို ေတြ႔ျမင္ရျပန္သည္။ ထိုမွလြန္ေသာ္ အေနာက္ဘက္ကမ္းရွိ မင္းလွႏွင့္ မလြန္၊ ထိုမွ အေရွ႕ဘက္ကမ္းရွိ ဆင္ေပါက္၀ဲ၊ ေျမထဲၿမိဳ႕ မ်ားကို ျဖတ္လာခဲ့ရသည္။ ေျမထဲေအာက္ အေနာက္ဘက္ကမ္းရွိ သရက္၊ ေညာင္ပင္ဆိပ္၊ ကမၸတို႔ကို လြန္ေသာ္ ဖိုးဦးေတာင္ကို၎၊ အေရွ႕ဘက္ကမ္းတြင္ ျပည္ၿမိဳ႕ကို၎ ခ်ဥ္းကပ္လာျပန္သည္။

ျမစ္၀ကၽြန္းေပၚ
---------------
ျပည္မွ တစ္ဖန္ ခြာေလရာ ထံုးဘိုရြာအနီးတြင္ ျမစ္ကမ္းပါးအေရာက္ ထိုးထြက္ေနေသာ ေက်ာက္နံရံက်ယ္ႀကီးကို ေတြ႔ျမင္ရျပန္သည္။ ယင္းကို အေကာက္ေတာင္ ဟု ေခၚသည္။ ထိုအေကာက္ေတာင္ နံရံမ်ားတြင္ ဘုရားဆင္းတု ပံုေတာ္ အမ်ဳိးမ်ဳိးကို ၾကည္ညိဳစရာ ထြင္းထုထားသည္ကို ျမစ္ထဲမွ ေကာင္းစြာဖူးေမွ်ာ္ ေတြ႔ျမင္ႏိုင္ေပသည္။ ျပည္ၿမိဳ႕ေအာက္ မိုင္၅၀-ခန္႔ရွိ ျမန္ေအာင္ကို ျဖတ္သည္ႏွင့္ မိုးေကာင္း၍ စိမ္းစိုေသာ ျမစ္၀ကၽြန္းေပၚ အစကို ေတြ႔ျမင္ႏိုင္သည္။
ဧရာ၀တီျမစ္သည္ ေရစီးႏွင့္အတူ ႏံူးေျမမ်ားကို သယ္ေဆာင္ရာက တျဖည္းျဖည္း ပို႔လာၿပီး ျမစ္၀ကၽြန္းေပၚ ေျမႏုကၽြန္းမ်ား ျဖစ္ေပၚလာခဲ့ရေလသည္။ ျမစ္အေၾကတြင္ ဧရာ၀တီျမစ္သည္ ျမစ္လက္တက္ ၉ ခုျဖင့္ အက္ဒမန္ပင္လယ္ (မုတၱမပင္လယ္) ထဲသို႔ စီးဆင္းေပါင္း၀င္သြားသည္။ ထိုအခါ ဧရာ၀တီျမစ္သည္ ျမန္ေအာင္ၿမိဳ႕ ေအာက္နားမွစ၍ ပုသိမ္ျမစ္၊ ေရြးျမစ္၊ ဧရာ၀တီျမစ္မႀကီး၊ ဖ်ာပံုျမစ္ စသည္ျဖင့္ ျမစ္ငယ္မ်ား ေခ်ာင္းမ်ား ခြဲ၍ခြဲ၍ မုတၱမပင္လယ္ထဲသို႔ စီး၀င္ေလသည္။
ဧရာ၀တီျမစ္မႀကီးအတိုင္း ၾကံခင္း၊ ဟသၤာတ၊ ဓႏုျဖဴ၊ ေညာင္တုန္းၿမိဳ႕မ်ားကို ျဖတ္ေက်ာ္ၿပီး ေညာင္တုန္းၿမိဳ႕ ေအာက္ဘက္တြင္ ဧရာ၀တီျမစ္မႀကီးသည္ ျမစ္ငယ္၊ ေခ်ာင္းတိုမ်ား ထပ္မံျဖာထြက္ျပန္သည္။ ေညာင္တုန္းၿမိဳ႕မွ တစ္ဆင့္ ဧရာ၀တီျမစ္မႀကီးမွ ခြဲထြက္ကာ ပန္းလႈိင္၊ လႈိင္ျမစ္ေၾကာင္းအတိုင္း စုန္ဆင္းလာခဲ့ရာ ေရႊတိဂံု ေစတီေတာ္ႀကီးကို လွမ္း၍ ဖူးေမွ်ာ္ရၿပီး ရန္ကုန္ျမိဳ႕သို႔ ေရာက္ရွိေလေတာ့သည္။ ရန္ကုန္၏ တစ္ဖက္ကမ္းတြင္ ဒလ၊ တြ႔ံေတးၿမိဳ႕ မ်ားရွိၿပီး ရန္ကုန္ကို ေက်ာ္လွ်င္ သန္လ်င္ျမိဳ႕ ကိုေတြ႔ရၿပီး ဧရာ၀တီျမစ္သည္ မုတၱမပင္လယ္ထဲသို႔ စီး၀င္ေလသည္။
ျမစ္ေအာက္ပိုင္းျဖစ္ေသာ ဧရာဝတီျမစ္ဝကြၽန္းေပၚေဒသသည္ က်ယ္ဝန္း၍ ေျမဆီေျမႏွစ္ျပည့္ဝေသာ ေျမျပန္႔လြင္ျပင္တခု ျဖစ္ၿပီး၊ အလ်ား (၂၉ဝ) ကီလိုမီတာႏွင့္ အနံ (၂၄ဝ) ကီလိုမီတာ ရွိသည္။ ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚေဒသ ေအာက္ပိုင္းသည္ လမု ရႊံ႔ၫြံေတာႏွင့္ ဒီေရေရာက္ ျမစ္ဝေဒသျဖစ္ၿပီး၊ ထိခိုက္လြယ္ေသာ ႏူးညံ့သိမ္ေမြ႔ေသာ ေဂဟစနစ္တခုလည္း ျဖစ္သည္။ ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚေဒသသည္ လူဦးေရ (၃) သန္းေက်ာ္မွီတင္းေနထိုင္ရာျဖစ္ၿပီး၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ ဆန္စပါးအထြက္၏ (၆ဝ) ရာခိုင္ ႏႈန္းနီးပါးကို ဤေဒသကထုတ္လုပ္ ျဖည့္ဆည္းေပးေနသည္။ ပုဂၢလိကပိုင္ ပုဇြန္ေမြးလုပ္ငန္းမ်ား စည္းကမ္းမဲ့လုပ္ကိုင္ေနၾကမႈႏွင့္ သစ္ေတာျပဳန္းတီးမႈမ်ားေၾကာင့္ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္မ်ား ပ်က္စီး ဆံုးရႈံးေနၾကရၿပီး၊ ကမၻာ႔ေတာရိုင္းတိရစၧာန္မ်ား ရန္ပံုေငြအဖြဲ႔ (World Wildlife Fund) က ဧရာဝတီ ေရခ်ဳိ ရႊံ႔ၫြံေတာမ်ားရွိ ေဂဟစနစ္အတြင္း ေနထိုင္ေနၾကေသာ ေတာရိုင္းတိရစၧာန္မ်ားအဖို႔ အနာဂတ္ရွင္သန္ ႏိုင္ေရး သည္ "အထူးစိုးရိမ္ဖြယ္ အေျခအေနဆိုးရြားေနေၾကာင္း" ေဖာ္ျပခဲ့ပါသည္။

သမိုင္းထဲက ဧရာဝတီ
-----------------------
ျမန္မာ့ သမိုင္းတစ္ေလွ်ာက္တြင္ ဧရာဝတီျမစ္သည္ အေရးပါသည့္ အခန္းမွ ပါဝင္ခဲ့သည္။ ပုဂံေခတ္မွစကာ ေနာက္ဆုံး ကုန္းေဘာင္ေခတ္တိုင္ ေခတ္အဆက္ဆက္တြင္ အေရးပါသည့္ စစ္ေရး၊ နိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး တို့တြင္ အသုံးခ်ခဲ့ၾကသည္။ မြန္- ျမန္မာစစ္ပြဲမ်ားဟု ထင္ရွားသည့္ အင္း၀-ဟံသာ၀တီ အႏွစ္ေလးဆယ္စစ္ ကာလမ်ားအတြင္းတြင္ ဧရာဝတီျမစ္သည္ အဓိက စစ္ခ်ီတက္ရာလမ္းေၾကာင္းႀကီးျဖစ္ခဲ့သည္။ ဧရာဝတီျမစ္ကမ္းေပၚရွိျပည္ၿမိဳ႕သည္လည္း ႏွစ္ဖက္စစ္ရင္ဆိုင္ရာ ေရွ႕တန္းစစ္မ်က္ႏွာျဖစ္ခဲ့သည္။ ဘုရင့္ေနာင္လက္ထက္တြင္လည္း အထက္ျမန္မာနိုင္ငံတလႊား တိုက္ခိုက္ရာတြင္ စစ္ခ်ီလမ္းေၾကာင္းအျဖစ္ ဧရာဝတီျမစ္ကို အဓိကအားျဖင့္ အသုံးျပဳခဲ့ျပန္သည္။ ထို့အတူ ေညာင္ရမ္းေခတ္ဦး မင္းမ်ားျဖစ္ၾကသည့္ အေနာက္ဖက္လြန္မင္း ႏွင့္ သာလြန္မင္းတို့လည္း ဧရာဝတီျမစ္ကို စုန္ဆန္သြားလာခဲၾ့ကသည္။ ကုန္းေဘာင္ေခတ္ တစ္ေလွ်ာက္လုံးတြင္လည္း ရန္သူအဂၤလိပ္တို့ကို ခုခံရာတြင္ ျမစ္ရိုးတစ္ေလွ်ာက္ ခံတပ္မ်ား တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကရာ မင္းလွခံတပ္ႏွင့္ အင္းဝခံတပ္တို႔မွာ နာမည္ေက်ာ္သည္။

ျမစ္လက္တက္မ်ား
--------------------
အဓိကျမစ္လက္တက္ႀကီးမ်ားမွာ-
တာပိန္ျမစ္ေရႊလီျမစ္ျမစ္ငယ္ျမစ္ (ဒုဌဝတီျမစ္)မူးျမစ္ခ်င္းတြင္းျမစ္ တို႔ျဖစ္ၾကသည္။ထို႔ျပင္ ေခ်ာင္းလက္တက္မ်ားလည္း ရွိေသးသည္။
ေခ်ာင္းမႀကီးေခ်ာင္း (အေနာက္ဘက္)စလင္းေခ်ာင္း (အေနာက္ဘက္)မုန္းေခ်ာင္း (အေနာက္ဘက္)မန္းေခ်ာင္း (အေနာက္ဘက္)မင္းတုန္းေခ်ာင္း (အေနာက္ဘက္)ပင္းေခ်ာင္း (အေရွ႕ဘက္)ယင္းေခ်ာင္း (အေရွ႕ဘက္)ေဒါင္းေသေခ်ာင္း (အေရွ႕ဘက္)ဗြက္ႀကီးေခ်ာင္း (အေရွ႕ဘက္)

ျမစ္ေၾကာင္းတစ္ေလွ်ာက္ အေရးပါသည့္ ၿမိဳ႕မ်ား
---------------------------------------------------
ပူတာအိုျမစ္ႀကီးနားဗန္းေမာ္ကသာတေကာင္းေက်ာက္ေျမာင္းမႏၲေလးစစ္ကိုင္းေခ်ာက္ပုဂံ-ေညာင္ဦးမေကြးျပည္ဟသၤာတပုသိမ္

ဧရာဝတီျမစ္ကူး တံတားမ်ား
------------------------------
ၿဗိတိသၽွကိုလိုနီအစိုးရက ၁၉၃၄ တြင္ အင္းဝတံတား(စစ္ကိုင္းတံတား)ကို တည္ေဆာက္ခဲ့သည္။ ဒုတိယကမၻာစစ္အတြင္း ဂ်ပန္အဝင္ အဂၤလိပ္အေျပးတြင္ ၿဗိသၽွတပ္မ်ားက တံတားႀကီးကို ေဖာက္ခြဲဖ်က္ဆီးခဲ့သည္။ ျမန္မာျပည္လြတ္လပ္ေရးရၿပီး ၁၉၅၄ခုႏွစ္တြင္ တံတားႀကီးကို ျပန္လည္ျပင္ဆင္တည္ေဆာက္ခဲ့သည္။ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာၾကာသည့္တိုင္ တစ္ခုတည္းေသာ ဧရာဝတီျမစ္ကူးတံတားႀကီး ျဖစ္ခဲ့သည္။

ထပ္မံအသစ္တည္ေဆာက္ေသာတံတားႀကီးမ်ားမွာ -
ဧရာဝတီတံတား (ရတနာပုံ) (ယခင္အင္းဝတံတားႀကီး၏ အထက္ဘက္နား)ဗလမင္းထင္တံတား (အင္န္မိုင္ချမစ္ကူး၊ ျမစ္ႀကီးနားၿမိဳ႕အနီး၊ ၁၉၉၈၊နိုဝင္ဘာလ)အေနာ္ရထာတံတား (ေခ်ာက္၊ ၂၀၀၁ခုႏွစ္၊ ဧၿပီလ)မေကြးတံတားဗိုလ္ျမတ္ထြန္းတံတား (ေညာင္တုန္း၊ ၁၉၉၉ခုႏွစ္၊ နိုဝင္ဘာလ)နဝေဒးတံတား (ျပည္ၿမိဳ႕၊ ၁၉၉၇၊စက္တင္ဘာ)မအူပင္တံတား (မအူပင္၊ ၁၉၉၈၊ေဖေဖာ္ဝါရီ)ဧရာဝတီတံတား (ေဒးဒရဲ)မွတ္ခ်က္ ( ၂၀၀၅ ) ေနာက္ပိုင္းတည္ေဆာက္သည္. တံတားမ်ားမပါရွိေသးပါ။

ယေန႔ေခတ္ ေလ့လာေတြ႔ရွိခ်က္
----------------------------------
ဧရာဝတီျမစ္တြင္ ငါးမ်ဳိးစိတ္ေပါင္း (၇၉) မ်ဳိး ခိုလႈံရာေနထိုင္ၾကသည့္အျပင္၊ ၂ဝဝ၂ ခုႏွစ္ အထိေလ့လာခ်က္မ်ားအရ ဧရာဝတီျမစ္ဝွမ္း၌ လူအမ်ား အသိ အမွတ္ျပဳထားေသာ ငွက္စားက်က္နယ္ေျမ (၄) ခုလည္း ရွိသည္။ ျမစ္၏ ဇီဝသတၱ စံုလင္ေထြျပားမႈအေၾကာင္းႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေကာင္းစြာေလ့လာထားသည္မ်ားလည္း မရွိေသးေခ်။ မၾကာေသးမီက ေတာင္က်ေခ်ာင္း ငါးခူမ်ဳိးစိတ္ သစ္မ်ားကို ထပ္မံေတြ႔ရွိခဲ့ၿပီး၊ ဧရာဝတီျမစ္ဆံုႏွင့္ သိပ္မေဝးလွေသာေနရာမ်ားတြင္ ၂ဝဝ၅ ခုႏွစ္က ေတြ႔ရွိခဲ့ရျခင္း ျဖစ္သည္။ ဧရာဝတီျမစ္သည္ ကမၻာေပၚတြင္ ပဥၥမေျမာက္ ႏံုးတင္ေျမႏွစ္မ်ား အမ်ားဆံုးပို႔ခ်ေပးႏိုင္ေသာျမစ္လည္း ျဖစ္သည္။

ကိုးကား
---------
၀င္းသိမ္း(ေက်ာင္းအုပ္ႀကီး၊ ေရေၾကာင္းပညာသိပၸံ)၏ ဧရာနဒီသိပါသည္ ေဆာင္းပါးမွ ေကာက္ႏုတ္တင္ျပသည္။ ဧရာ၀တီျမစ္ကို ပိတ္ဆို႔၍ ဆည္တည္ေဆာက္ေနျခင္း (Damming the Irrawaddy) မွရာဇာဓိရာဇ္အေရးေတာ္ပုံက်မ္း en.wikipedia.org

 http://www.thutazone.com/2016/08/blog-post_996.html