Dengue Haemorrhagic Fever (DHF) ေသြးလြန္တုပ္ေကြး

Tint Swe

Dengue Haemorrhagic Fever (DHF) ေသြးလြန္တုပ္ေကြး
1. မံုရြာမွာ မိုးရြာေနပါျပီ။ အရင္လေတြထက္ ေသြးလြန္တုပ္ေကြး ပိုျဖစ္လာနိုင္လို႔ မိဘေတြကိုအသိေပးစာ ဒီလုိ ေရးထားပါတယ္။ လိုတာရွိ ေျပာပါဦး။
2. ဆရာ႐ွင့္ လသားအ႐ြယ္ကေလးမ်ားမွာ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးျဖစ္နိင္ပါသလား႐ွင့္။ ေသြးလြန္တုပ္ေကြး ေရာဂါပိုး႐ိွတဲ့ျခင္ ညေနညဘက္မွာကိုက္ရင္ေရာ ေရာဂါျဖစ္ႏိုင္ပါသလား႐ွင့္။ ဆရာ စိတ္ခ်မ္းသာ ကိုယ္က်န္းမာပါေစ႐ွင္။
3. ဆရာခင္မ်ား ၂ နွစ္အ႐ြယ္ ကေလးဟာ ေခ်ဖဝါးနွင့္ လက္ဖဝါးေတြမွာ အနီစက္ကေလးေတြရွိၿပီး ဖ်ားေနပါတယ္ (၁ရက္)။ အဲဒါေသြးလြန္တုတ္ေကြးမ်ားျဖစ္နိုင္ပါသလားဆရာ။ ေနာက္ၿပီး ေသြးလြန္တုတ္ေကြးဟုတ္မဟုတ္ ဆရာဝန္က ၾကည့္ရံုနဲ႔ သိႏုိင္ပါသလား။ ေနာက္ၿပီးေသြးလြန္တုတ္ေကြးဟုတ္မဟုတ္ ဘယ္လိုစမ္းသပ္ရင္ သိရပါသလဲဆိုတာသိပါရေစ။


Dengue Hemorrhagic Fever (ဒင္ေဂး-ဟမေရးဂ်စ္-ဖီဗာ) လို႔ ေခၚတယ္။ စပိန္စကားလံုးမို႔ (ဒင္ေဂး) လို႔ အသံထြက္တာ ပိုမွန္တယ္။ ေသြးလြန္-တုပ္ေကြးကို ကေလးေရာဂါလို႔ ထင္တာ မမွန္ဘူး။ ဆင္းရဲတဲ့လူေတြဘဲ ျဖစ္တယ္ထင္ရင္လဲ မွားတယ္။ ေရာဂါကို စသိတာအႏွစ္ ၂ဝဝ ေက်ာ္ပါျပီ။

ေသြးလြန္-တုပ္ေကြးကို (ေအဒီးစ္ အီဂ်စ္ပတိုင္း) ျခင္ကေနကူးျပီး၊ (ဗိုင္းရပ္စ္) ေၾကာင့္ျဖစ္တယ္။ (ဗိုင္းရပ္စ္) အမ်ိဳးမ်ိဳးေတြကေန ျဖစ္ေစတဲ့ ေရာဂါနာမယ္ေတြေျပာရင္ တခ်ိဳ႕က မ်က္လံုးျပဴးၾကမယ္ထင္တယ္။ ေျပာၾကည့္ပါ့မယ္။ HIV ဒါေလာက္ေတာ့ သိပါတယ္။ ေနာက္တခုဗ်ာ၊ အသားဝါ။ သိလြန္းလို႔။ ဆက္ဖတ္ပါ။ ေခြးရူးျပန္။ နည္းနည္း ဆန္းမယ္ေနာ္။ ဟိုတုပ္ေကြး-ဒီတုပ္ေကြး၊ အေအးမိ၊ ပသိေရာင္၊ ဝမ္းေလွ်ာ၊ ဝက္သက္၊ ေရယံု၊ (ပိုလီယို)၊ ေရေက်ာက္၊ ကင္ဆာနဲ႔ ၾကြက္ႏို႔ေတာင္ ပါေသးတယ္။ အဲဒီ (ဗိုင္းရပ္စ္) အမ်ိဳးမ်ိဳးကေန ေရာဂါအမ်ိဳးမ်ိဳးကို ျဖစ္ေစၾကေပမဲ့ သူတို႔အားလံုးမွာ တူတာတခုရွိပါတယ္။ ကေန႔အခ်ိန္ထိ ဒီအေကာင္ေတြကို ဘယ္ေဆးနဲ႔မွ သတ္မရေသးပါ။

“ေရာဂႏၲရကပ္” အထိ ဆိုးေအာင္လည္း ျဖစ္ခဲ့ဘူးတယ္။ Pandemic (ပင္းဒမစ္) အဆင့္ေပါ့။ ေနရာကြက္ျပီး အမ်ားၾကီး ျဖစ္တဲ့ Endemic (အင္းဒမစ္) ကပ္လိုကေတာ့ အခုထိ ျဖစ္ေနဆဲဘဲ။ ကူးစက္ေရာဂါ ဆိုတာေတြက “ကံဆိုးမသြားရာ၊ မိုးလိုက္ရြာ” ဆိုသလို ဆင္းရဲေလေလ ႏွိပ္စက္ေလေလဘဲ။ အာရွ၊ အာဖရိက၊ ေတာင္အေမရိက။ ဒါေပမဲ့ ခ်မ္းသာတယ္ ေျပာရမဲ့ တိုင္ဝမ္၊ စကၤာပူ၊ ေဆာဒီအာေရးဗီးယား တို႔လည္း မလြတ္ပါဘူး။ လြန္ခဲ့တဲ့ ဆယ္စုႏွစ္ေတြအတြင္း တိုးတိုး လာလို႔ ေသြးလြန္-တုပ္ေကြး ျပန္႔ႏွံ႔ပံုကျဖင့္ ကေန႔ကမၻာတလႊား ဒုကၡမ်ားမ်ားေပးေနတဲ့ ငွက္ဖ်ားနဲ႔ နင္လား-ငါလားပါဘဲ။

ငွက္ဖ်ားနဲ႔ တူေသးတာက ျခင္ကေနကူးတာပါ။ ျခင္အမ်ိဳးေတာ့မတူဘူး။ “ငွက္ဖ်ားျခင္က ေတာသူ၊ ေသြးလြန္ျခင္က ျမိဳ႕သူ”။ ငွက္ဖ်ားနဲ႔ ေသြးလြန္ဟာ ျခင္အမကေနသာကူးတယ္။ မ သဘာဝ တူေသးတာတခုက ညမွာ အိမ္တြင္း ေအာင္းျပီး၊ ေန႔မွာသာ ထြက္ကိုက္တယ္။ အစာရွာတာေပါ့ဗ်ာ။ အမ်ားအားျဖင့္ မနက္ မလင္းတလင္း ကိုက္တာမ်ားတယ္။ အမျဖစ္ေတာ့ အသန္႔ ၾကိဳက္တယ္။ ေရသန္႔မွာေနတဲ့အမ်ိဳး။ ဒါ့ေၾကာင့္ အဲဒီျခင္မ်ိဳး ႏွိမ္နင္းဘို႔ ေမာ္ေတာ္ကား-ဆိုင္ကယ္ တာယာေဟာင္း၊ ပုံးခြံ၊ ေပပါခြံ၊ ေရအိုး၊ ေညာင္ေရအိုးေတြမွာ က်န္ေန-ေအာင္းေနတဲ့ ေရေတြ မွန္သမွ် သြန္ခိုင္းရတယ္။ ျခင္ပိုးေလာက္လန္းေတြ မေပါက္ေအာင္ လုပ္ရတာပါ။ ျခင္းစားငါး ေမြးတာတို႔၊ ပိုးေလာက္လန္းသတ္ေဆးတို႔လဲ သံုးႏိုင္တယ္။

ေသြးလြန္-တုပ္ေကြးမွာ အထင္နဲ႔အျမင္ မဆင္တာတခု ေျပာရဦးမယ္။ နာမည္က ေသြးလြန္ဆိုတာနဲ႔ ေသြးလြန္ျပီး ေသႏိုင္တယ္လို႔ထင္တာ မဟုတ္ပါ။ ကိုယ္ထဲက အရည္ေတြေရာ ေသြးေရာ ယိုလို႔ ေနာက္ဆံုး (ေရွာ့ခ္) ရတာေၾကာင့္သာ ေသတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ “ေသြးယုိ-တုပ္ေကြး”လို႔ နာမည္ေပးရင္ေတာ့ မမိုက္ဘူး မဟုတ္လား။

ျခင္အကိုက္ ခံရျပီးေနာက္ ၄-၅-၆ ရက္မွာ ေရာဂါျဖစ္တယ္။ ျဖစ္စေတာ့ ရိုးရိုး တုပ္ေကြးလိုပါဘဲ။ ဖ်ား၊ ေခါင္းကိုက္၊ ဟိုက-ဒီကနာ ျဖစ္မယ္။ အရိုးထဲကနာတာ သိသာတာမို႔ တခ်ိဳ႕က “အရိုးကြဲဖ်ား” လို႔ေတာင္ ေခၚေသးတယ္။ ခပ္ရဲရဲ အနီျပင္ေတြ ထြက္မယ္။ အျပင္းဖ်ားမယ္၊ (၁ဝ၃-၁ဝ၄-၁ဝ၅)။ ေခါင္း (နားထင္) ကိုက္မယ္၊ မ်က္လံုးအတြင္းက နာမယ္၊ အဆစ္-ၾကြက္သား နာမယ္၊ စားခ်င္စိတ္ ပ်က္မယ္။ ပ်ိဳ႕-အန္မယ္။ ျပီးရင္ ေသြးျပႆနာ တက္လာပါမယ္။ ေသြးျခည္ဥေတြ ထြက္မယ္။ ႏွာေခါင္းေသြးယို၊ သြားဖုံးေသြးယို၊ ပါးစပ္ကေန ေသြးအန္၊ ဆီးထဲ ေသြးပါမယ္၊ ဝမ္းထဲ ေသြးပါရင္ ဝမ္း အေရာင္မဲတာနဲ႔ သိမယ္။ အမ်ိဳးသမီးဆိုရင္ လစဥ္ဆင္းတာက မ်ားမယ္။

ရက္တို-ေရာဂါ ျဖစ္လို႔ ၂-၇ ရက္သာ ၾကာမယ္။ ေသြး-အရည္ယိုတာ ၾကာလာရင္ သတိမေကာင္း ျဖစ္ရာကေန သတိလံုးဝလစ္မယ္၊ တက္လည္းတက္ႏိုင္တယ္။ ဗိုက္နာ၊ ဆက္တိုက္အန္၊ ဖ်ားေနတံုး ေခြ်းျပန္တယ္ဆိုရင္ မေကာင္းတဲ့ လကၡဏာဘဲ။ တကိုယ္လံုး ေအးစက္၊ ေျပာ့ေခြျပီး၊ ဂနာမျငိမ္ျဖစ္ရာကေန သတိလက္လြတ္ရင္ အေရးေပၚအေျခအေန Dengue Shock Syndrome (DSS) ျဖစ္သြားပါျပီ။ အသက္လုျပီး ကုရပါေတာ့မယ္။

ေသြး-အရည္ေတြ အျပင္စိမ့္ထြက္လာလို႔ အဆုပ္အိတ္ထဲ အရည္မ်ားတာ၊ ေရဖ်င္းရွိတာ၊ ေသြးထဲ (ပရိုတင္း) နည္းတာတို႔ ရွိႏိုင္တယ္။ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးဆိုတာ ေသခ်ာေအာင္ ေသြးစစ္ရတယ္။ ေရာဂါကို ဆန္႔က်င္တဲ့ဓါတ္ (အင္တီေဘာ္ဒီ) ေတြ႔မယ္။ Tourniquest test စမ္းသပ္နည္းလုပ္ရင္ အေပါင္းျဖစ္မယ္။ ဒီနည္းက လက္ျဖစ္လုပ္လို႔ရတယ္။ ဂ်ပ္စကၠဴေလးတခုမွာ ၁ လကၼ အခ်င္းရွိတဲ့ စက္ဝိုင္းေလးတခုကိုေဖါက္ထားပါ။ လူနာရဲ႕ လက္ကို ေသြးဖိအားတိုင္း ရာဘာအိပ္ပတ္ျပီး အထက္ေသြးဖိအားနဲ႔ ေအာက္ေသြးဖိအားဂဏန္းၾကား အလယ္ဂဏန္းမွာ ထားပါ။ ၅ မိနစ္ေနရင္ လက္ဖ်ံေပၚမွာ အဝိုင္းေပါက္ေလးပါ ဂ်ပ္ကိုတင္ျပီး အေပါက္ထဲမွာ ေပၚေနမဲ့ ေသြးျခည္ဥေလးေတြကိုေရတြက္ပါ။ ၁ဝ ကေန ၂ဝ ထက္ပိုေနရင္ ေရာဂါကို သံသယရွိႏိုင္တယ္။

ေသြးမံႈအေရအတြက္ နည္းေနမယ္။ ပံုမွန္ 150,000 - 400,000 platelets/microliter (mcL) (μL) ရွိရမယ္။ သူက ျပဒါးတိုင္လိုဘဲ။ အဆိုး-အေကာင္းကို ညႊန္းပါတယ္။ ဆိုးရင္ Platelets ေသြးမံႈကို သြင္းေပးရတယ္။ ေသြးဆိုတာ အရည္နဲ႔အခဲ ေရာေနတာပါ။ အခဲပိုင္းမွာ ေသြးနီဥ၊ ေသြးျဖဴဥအျပင္ ေသြးမႈန္ဆိုျပီး သံုးမ်ိဳးရွိတယ္။ ဒီေကာင္ေတြက အေသးဆံုး၊ ဒါေပမဲ့ သူရွိမွ လူ႔ေသြးဟာ ခဲႏိုင္တယ္။ မခဲရင္ ေသြးယိုမယ္ေလ။ ေသြးဆိုတာ ရဲမွ-ခဲမွ ေကာင္းတယ္။

တျခား (ဗိုင္းရပ္စ္) ေရာဂါေတြလိုဘဲ၊ ေသြးလြန္-တုပ္ေကြးကို တိတိက်က် ကုသနည္း မရွိဘူး။ ကေလးေတြက လူၾကီးေလာက္ မဆိုးဘူး။ ကံေကာင္းသူမ်ားက ၁ ပါတ္ ၾကာရင္ ေပ်ာက္မွာပါ။ အားယုတ္မယ္၊ စိတ္ဓါတ္ပါက်ေစႏိုင္တယ္။ ေရနဲ႔အရည္ မ်ားမ်ားေသာက္ပါ၊ အနားယူပါ။ ျခင္ေထာင္နဲ႔ အိပ္ရင္ သူမ်ားကုိ မကူးေစဘူးေပါ့။ အန္ေနရင္ေတာ့ ေသြးေၾကာထဲကေန Drip သြင္းေပးရမွာပါ။ အဖ်ား-အကိုက္အခဲ သက္သာေအာင္ (ပါရာစီတေမာ) ကလြဲရင္ မေပးရ။ Asprin, Brufen မေသာက္ရပါ။ အခုေနာက္ပိုင္း ေသြးလြန္တုပ္ေကြး ေဆးသစ္ေတြ စေပၚေနပါျပီ။ ကာကြယ္ေဆးေတာ့ မေပၚေသးပါ။

အနာဂတ္ ေခါင္းေဆာင္မ်ား ေသြးလြန္တုပ္ေကြး ကင္းေဝးပါမွ ကေန႔ လူၾကီးေတြက မႏိုင္ေသးတာ မွန္သမွ်ကို အႏိုင္ရၾကပါလိမ့္မယ္။

Influenza (Flu) တုပ္ေကြး http://dts-medicaleducation.blogspot.com/2010/08/influenza-flu.html
Chikungunya ဆင္ျဖဴေတာ္ တုပ္ေကြး http://dts-medicaleducation.blogspot.com/2010/10/chikungunya.html

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ