Scorpion sting ကင္းသံုးကင္း တကင္းျပီးသလား

Dr. Tint Swe

 

Scorpion sting ကင္းသံုးကင္း တကင္းျပီးသလား

ဆရာ က်မအေဒၚတေယာက္ ျမင္းမူမွာ လြန္ခဲ့တဲ့တပတ္က ကင္းမလက္မည္း ကိုက္ခံရလို့။

အေရးအၾကီးဆံုး ကင္းသံုးကင္းရွိတယ္လို႔ ေျပာၾကတယ္။ Centipede ကင္းေျခမ်ား၊ Scorpion ကင္းျမီးေကာက္နဲ႔ Black-earth Scorpion ကင္းမ-လက္မည္း (ကင္းပုစြန္) ေတြကို ေျပာၾကတာ မ်ားမယ္ထင္တယ္။ တျခားကင္းေတြလဲ ရွိေသးတယ္။ Millipede ကင္းနားသန္၊ Scolopendra ကင္းစုန္း၊ Grass-lizard ကင္းလိပ္ေခ်ာ။ ေနာက္ျပီး Cuttle fish ကင္းမြန္ကေတာ့ စားရတဲ့ငါးအုပ္စုထဲက ျဖစ္တယ္။ 

လူတေယာက္ဟာ ကင္းသံုးကင္းမွာ တကင္း ျပီးတယ္လဲ ေျပာၾကတယ္။ ဒီလို အေကာင္ေတြ ကိုက္ရင္ ေသတယ္ ဆိုတာေတာ့ ရွားတယ္။ ဘယ္အေကာင္ ကိုက္ကိုက္ ျဖစ္တာေတြကလဲ ဆင္တူေသးတယ္။ နဲနဲခံရတာနဲ႔ မ်ားမ်ား ခံရတာေတာ့ ရွိမွာေပါ့။ (အလာဂ်ီ) ျဖစ္မွသာ ဆိုးတယ္။ အင္ျပင္ထတာကေန ပ်ိဳ႕တာ-အန္တာအျပင္ (ေရွာ့ခ္) ရတဲ့အထိ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

ကင္းေျခမ်ား
စားလို႔ရတာအကုန္စားတဲ့တရုတ္ေတြက ကင္းေျခမ်ားကို ဝူကုန္းေခၚတယ္လို႔ ျပည္ပပို႔ကုန္ တင္သြင္းခ်င္သူေတြအတြက္ ေၾကာ္ျကာမွာ ေရးထားတယ္။ ကင္းေျခမ်ားဟာ ပိုးနသန္ေကာင္နဲ႔ မွားေခၚတာခံရတတ္တဲ့အေကာင္ျဖစ္တယ္။ အဆစ္ေပါင္း ၁၂-၁ဝဝ ဆစ္နဲ႔ ေျခေထာက္ေတြ အမ်ားၾကီးရွိတယ္။ ခၽြန္ထက္မာေက်ာျပီး၊ အျမီးႏွစ္ခြမွာရွိတဲ့ (ဂလင္း) အိတ္က အဆိပ္ထြက္လာမယ္။
• အကိုက္ခံရရင္ နာမယ္၊ ေရာင္မယ္၊ နီရဲေနမယ္၊
• တခါတေလ အနီးအနားက တက္ေစ့ေတြ ေရာင္လာမယ္။
• ကိုက္တဲ့ေနရာ ထံုက်င္ေနမယ္။
• စိတ္ေအးေအးထားပါ။
• အကိုက္ခံရတဲ့ေနရာကို ဆပ္ျပာနဲ႔ေရနဲ႔ ေကာင္းေကာင္းေဆးေၾကာလိုက္ပါ။ အရက္ျပန္-အရက္ မသံုးပါနဲ႔။
• ေရခဲတင္ေပးပါ။ ၁ဝ မိနစ္တခါ တင္လိုက္၊ နားလိုက္လုပ္ပါ။
• ၄၈ နာရီအထိ အဆိပ္ဒဏ္ခံရႏိုင္တယ္။ ဒါထက္ၾကာၾကာ သိပ္ဆိုးဝါးသူေတြလဲ ရွိတတ္တယ္။
• နာတာသက္သာေအာင္ Acetaminophen နဲ႔ Ibuprofen တခုခုကို အစာနဲ႔တြဲ ေသာက္ပါ။
• ေရာင္တာ၊ ယားတာသက္သာေအာင္ Hydrocortisone cream လိမ္းေဆး တခုခုလိမ္းပါ။
• ေမးခိုင္ကာကြယ္ေဆး ATT မထိုးရေသးရင္ ထိုးပါ။
• အနာျဖစ္သြားရင္ ေဆးထည့္ပါ။ လိုအပ္ရင္ ပိုးေသေဆးေသာက္ပါ။
• အဆိပ္ကေန ေသေစတယ္ဆိုတာ မရွိဘူး။
• ဆိုးဝါးရင္ (အလာဂ်စ္) ျဖစ္ရင္ အသက္ရွဴရခက္လာမယ္၊ ႏွလံုးခုန္တာ ျမန္လာမယ္၊ လည္ပင္းအစ္လာမယ္၊
• အေရးေပၚဌာနသြားရသူေတြကို ေဆးစစ္ေဆးမႈေတြလုပ္မယ္။ အသက္ရွဴကူဘို႔လိုရင္ လုပ္ေပးမယ္။ ေသြးျပန္ေၾကာထဲ ေဆးသြင္းဘို႔ လိုရင္ လုပ္မယ္။ ေဆးလိုသူေတြကို ေပးမယ္။

ကင္းျမီးေကာက္၊ ကင္းမလက္မည္း (ကင္းပုစြန္)
သူမ်ားေတြဆီမွာ ကင္းျမီးေကာက္ကို ပိုေနရာေပးၾကတယ္။ ရုပ္ရွင္ရိုက္တာေတာင္ Scorpion King ႏွစ္ကား ရွိေနျပီ။ ဒီအေကာင္ အေၾကာင္းက ေဆးစာမွာလဲ ေနရာပိုရတယ္။ ကင္းကိုက္ခံရတာဟာ တိုးတက္ဖြံ႔ျဖိဳးမႈ နည္းတဲ့ ေဒသေတြမွာ လူထုက်န္းမာေရး ျပႆနာတရပ္ ျဖစ္တယ္။ ႏွစ္စဥ္ လူ ၁႕၂ သန္း အကိုက္ခံေနရတယ္လို႔ စစ္တမ္းခုက ဆိုတယ္။ သူ႔စာရင္းမွာ ၃၂၅ဝ ဦး ေသဆံုးတယ္၊ မက္ဆီကိုမွာ တႏွစ္ လူ ၁ဝဝဝ ေသေပမဲ့၊ အေမရိကားမွာေတာ့ ၁၁ ႏွစ္အတြင္း ၄ ေယာက္သာ ေသတယ္။ အမ်ိဳးအစားေပါင္း ၁၅ဝဝ ေလာက္ထဲမွာ လူကို ဒုကၡေပးတာက ၃ဝ-၅ဝ ရွိတယ္။ တရိဂံပံုက ဆိုးတယ္။ ငါးေျမွာင့္ပံုက မဆိုးလွဘူး။ ဥပမာ Buthidae family ျဖစ္တယ္။ အာရွမွာ ေတြ႔ႏိုင္တာေတြက Mesobuthus, Buthotus နဲ႔ Androctonus ေတြ ျဖစ္တယ္။

သာမန္ကာရွန္ကာ ျဖစ္တာကို ေရွးဦးသူနာျပဳလုပ္တာ၊ အနာအကိုက္ သက္သာေဆး၊ (အင္တီဟစ္စ္တမင္း) ေဆးေပးတာနဲ႔ ရတယ္။ ကေလးငယ္ေတြနဲ႔ အသက္ၾကီးသူေတြ အကိုက္ခံရရင္ေတာ့ မေပါ့ရဘူး။ အဆိပ္ သိပ္ျပင္းတဲ့ အရပ္က အေကာင္ေတြအတြက္ ေျဖေဆး ေဖၚထားတယ္။ ဥပမာ (အရီဇိုနာ) ကင္းေတြအတြက္ Antivenin ေပၚေနျပီ။ ဆိတ္ေသြး ကေန ေဖၚထားတာ။ တိရစၧာန္ကေန မထုတ္တဲ့ Anascorp ေဆးကိုလဲ စမ္းသပ္ေနတယ္။

အကိုက္ခံရျပီး ေသြးျပန္ေၾကာကတဆင့္ အဆိပ္က ျပန္႔သြားမယ္။ ၄-၇ မိနစ္မွာ လကၡဏာေတြ ျပမယ္။ ၃ဝ မိနစ္မွာ အျပင္းထန္ဆံုးနဲ႔ ၄႕၂ ကေန ၁၃႕၄ နာရီအထိ ၾကာႏိုင္ျပီး၊ ကိုယ္ထဲကေန ဆီးကတဆင့္ ထြက္သြားမယ္။ Neurotoxin, Cardiotoxin, Nephrotoxin, Hemolytic toxin, Phosphodiesterases, Phospholipases, Hyaluronidases, Glycosaminoglycans, Histamine, Serotonin, Tryptophan, Cytokine releasers အဆိပ္ အမ်ိဳးမ်ိဳး ပါႏိုင္တယ္။

အကိုက္ခံရတဲ့ေနရာမွာ -
• စူးရွျပီး ေလာင္သလို နာမယ္။ ယားလာမယ္၊ နီရဲ-ေရာင္လာမယ္။ အထက္တက္ျပီး ခံစားလာရမယ္။
• လွ်ပ္စစ္ဓါတ္လိုက္သလို ေနတယ္။ ရက္ေတြ ၾကာေအာင္ ခံစားေနရတတ္တယ္။
• ျဖစ္တဲ့ေနရာကို ေခါက္ၾကည့္ရင္ မခံႏိုင္ဘူး။ သူ႔အေပၚ အဝတ္တင္တာေတာင္ မခံခ်င္ဘူး။
• အနီးအနားက တက္ေစ့ေတြ ေရာင္တတ္တယ္။
• အကိုက္ခံရတဲ့ေနရာမွာ အဖုေပါက္ႏိုင္တယ္။ အနာလိုျဖစ္တာက ရွားတယ္။
• Centruroides အေကာင္းက အသက္သာဆံုးနဲ႔ C exilicauda က အဆိုးဆံုး။

(က) အာရံုေၾကာ-လကၡဏာေတြ
• ဗဟိုအာရံုေၾကာ = ထံုတာ-က်င္တာ ေျခေတြ-လက္ေတြမွာ ျဖစ္မယ္၊ ဂနာမျငိမ္ျဖစ္မယ္၊ စိတ္ရႈတ္ေထြးမယ္၊ ဂေရာင္ေျခာက္ျခားျဖစ္မယ္၊ အမူအယာ မတူတာ ျဖစ္မယ္။
• (ေအာ္တိုေနာမစ္) အာရံုေၾကာ = (ဆင္ပသက္တစ္) = ကိုယ္ပူ၊ ႏွလံုးခုန္ျမန္၊ ေသြးဖိအားတက္၊ ႏွလံုးခုန္ မမွန္၊ အဆုပ္ပြတာ၊ ေသြးထဲမွာ အခ်ိဳဓါတ္မ်ားတာ။ (ပါရာဆင္ပသက္စတစ္) = ေလျပြန္က်ဥ္း၊ ႏွလံုးခုန္ေႏွး၊ ေသြးဖိအားက်၊ သြားရည္မ်ား၊ မ်က္ရည္မ်ား၊ ဆီးမ်ား၊ အစာေျခရည္မ်ား၊ ဝမ္းေလွ်ာ၊ ႏွာရည္မ်ား၊ ေလျပြန္ထဲ အရည္မ်ား၊ ဆီး-ဝမ္း အထိန္းရခက္၊ လိင္အဂၤါ ျပန္မက်ေအာင္ သန္မာ၊ အျမိဳရခက္၊ သူငယ္အိမ္က်ဥ္း။
(ခ) (ဆိုမက္တစ္) လကၡဏာေတြ = ၾကြက္သားေတြတင္း၊ စိတ္အလိုမပါဘဲ ၾကြက္သားေတြလႈတ္၊
(ဂ) (ခေရနီရယ္) ဦးေႏွာက္-အာရံုေၾကာ-လကၡဏာေတြ = အေပၚမ်က္ခြံ ေအာက္က်၊ မ်က္လံုး လည္-လႈတ္-ၾကည့္မေကာင္း၊ သူငယ္အိမ္က်ယ္၊ လွ်ာလႈတ္၊ အျမိဳရခက္၊ သြားရည္မ်ား၊
(ဃ) ႏွလံုး-လကၡဏာေတြ = ေသြးဖိအားတက္၊ ေသြးဖိအားက်၊ ႏွလံုးခုန္ျမန္၊
(င) အသက္ရွဴလမ္း-လကၡဏာေတြ = အသက္ရွဴျမန္၊ အဆုပ္ပြ၊
(စ) (အလာဂ်ီ)-လကၡဏာေတြ = အင္ျပင္ထ၊ ဖူးေရာင္၊ ေလျပြန္တုန္ခါ၊ (အနာဖလက္ဆစ္-ေရွာ့ခ္)၊
(ဆ) အစာလမ္း-လကၡဏာေတြ = သြားရည္မ်ား၊ အမ်ိဳရခက္၊ ပ်ိဳ႕-အန္၊ အစာအိမ္တင္း၊ အစာေျခရည္မ်ား၊ သၾကားဓါတ္မ်ား၊ အသဲအဆိပ္သင့္၊

အဆင့္ေတြ -
(၁) အကိုက္ခံရတဲ့ေနရာမွာသာ နာတာနဲ႔ ထံုက်င္တာ ၈၃%၊
(၂) အကိုက္ခံရတဲ့ေနရာကေန ဆက္ျပန္႔ျပီး နာတာနဲ႔ ထံုက်င္တာ ၉႕၃%၊
(၃) ဦးေႏွာက္အာရံုေၾကာျဖစ္ျဖစ္ (ဆိုမက္တစ္) အာရံုေၾကာျဖစ္ျဖစ္ လကၡဏာေတြရွိတာ ၄႕၇%၊
(၄) ဦးေႏွာက္အာရံုေၾကာေရာ (ဆိုမက္တစ္) အာရံုေၾကာ လကၡဏာေတြပါ တြဲရွိတာ ၃%။

တိုင္းရင္းေဆးနည္း -
၁။ သံလြင္ဆီကို ကင္းမလက္မည္း၊ ကင္းျမီးေကာက္၊ ကင္းေျခမ်ား စတဲ႔ ကင္းအမ်ိဳးမ်ိဳးကိုက္ရင္ ကင္းဆိပ္ေျဖေဆး အျဖစ္ သံုးနိုင္တယ္။
၂။ ၾကက္သြန္နီကို မီးဖုတ္၊ ႏြမ္းေပ်ာ့သြားတဲ့အခါ ငရုတ္ဆံုထဲ ႀကိတ္ေျချပီး၊ ထြက္လာတဲ့အရည္ကို လိမ္းေပးပါ။ အဖတ္ကိုလည္း အံုစည္းေပးထားႏိုင္တယ္။
၃။ မန္းက်ည္းေစ့ကိုေသြးျပီး လိမ္းေပးပါလို႔ မွတ္သားရပါတယ္။

ဘုရားကု -
၁။ ပရိတ္ပရိကံ ျမန္မာျပန္ = သမၼာေဒဝ နတ္ေကာင္း-နတ္ျမတ္တုိ႔သည္ မင္းေဘး၊ သူခုိးဓားျပေဘး၊ လူရုိင္း-လူပ်က္ေဘး၊ ဘီလူးေဘး၊ မီးေဘး၊ ေရေဘး၊ ေျမဘုတ္ဘီလူးေဘး၊ သစ္ငုတ္ခလုပ္ေဘး၊ ဆူးေျငာင့္ေဘး၊ မေကာင္းေသာ နကၡတ္ေဘး၊ ဇနပုဒ္၌ ျဖစ္ပြားတတ္ေသာ ကူးစက္ေရာဂါေဘး၊ မတရားေဘး၊ အယူလဲြမွားေဘး၊ သူယုတ္မာေဘးႏွင့္ ၾကမ္းတမ္းေသာ ဆင္၊ ျမင္း၊ သားရဲ၊ ႏြား၊ေခြး၊ ေျမြ၊ ကင္းျမီးေကာက္၊ ေျမြစိမ္း၊ သစ္၊ ဝံ၊ ေအာင္း၊ ဝက္၊ ကၽြဲ၊ ဘီလူး၊ ေရေစာင့္ဘီလူး တုိ႔ေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားတတ္ေသာ အထူးထူးေသာေဘး၊ အထူးထူးေသာ ေရာဂါ၊ အထူးထူးေသာ ဥပဒၵေဝါမ်ား မျဖစ္ပြားေအာင္ ေစာင့္ေရွာက္ေတာ္မူၾကပါ။
၂။ ခႏၶသုတ္ (၇) = ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ၊ ရတနာသံုးပါးတုိ႔သည္ မႏႈိင္းယွဥ္အပ္ ျမင့္ျမတ္ေတာ္ မူၾကပါေပသည္။ ေျမြ၊ ကင္းျမီးေကာက္ စေသာ တိရစၦာန္တို႔သည္ ႏႈိင္းယွဥ္စရာ ကိေလသာ ျပည့္ဝ ယုတ္ညံ့ ၾကကုန္၏။

ဘာလုပ္မလဲ -
• ေရွးဦးသူနာျပဳစုပါ။ အသက္ရွဴလမ္း၊ ေသြးစီးဆင္းမႈ ေကာင္းေန-မေန သိေနေအာင္ လုပ္ပါ။ အကိုက္ခံရတဲ့ ေနရာကို မလႈတ္ရွားပါနဲ႔။ လူနာကို ႏွစ္သိမ့္ပါ။ အကိုက္ခံရတဲ့ေနရာကို ေရေဆးပါ။ ဆပ္ျပာဘဲ သံုးျပီး အရက္ျပန္ မသံုးရပါ။
• ၂ နာရီ အတြင္းဆိုရင္ ေရခဲတင္ပါ။ အဆိပ္ ဆက္မျပန္႔ေစဘူး၊ ေသြးေၾကာေတြကို ၾကံဳ႕ေစမယ္။
• (အလာဂ်ီ) ရလို႔ လည္ပင္း ေရာင္တဲ့သူဆိုရင္ အစာမစားေစနဲ႔။
• အနာသက္သားေဆး ေပးႏိုင္တယ္။ ဘိန္းပါတာ၊ မူးယစ္ေစတာ မေပးပါနဲ႔။
• ေလစုပ္ကရိယာကို သံုးႏိုင္တယ္။ ထိေရာက္မႈ သိပ္ေတာ့ မေသျခာလွဘူး။ ပါးစပ္နဲ႔ မစုပ္ရ။
• လက္ေကာက္ဝတ္ ေသြးခုန္တာ၊ ႏွလံုးခုန္တာ၊ အသက္ရွဴတာေတြကို စစ္ေဆးေစာင့္ၾကည့္ေနပါ။
• ေဆးရံုကို မေရာက္ႏိုင္မီ အကိုက္ခံရတဲ့ေနရာ အထက္ ၁ လကၼအကြာမွာ ၾကိဳးခ်ည္ေပးပါ။ ဒီလိုလုပ္တာက အကိုက္ခံရတဲ့ ေနရာအတြက္ေတာ့ ပိုဆိုးေစႏိုင္တယ္။
• ကိုက္တဲ့ေနရာမွာ ထံုေဆးလိမ္းပါ။ အနာကို ပိုးမဝင္ေအာင္ ေဆးထည့္ပါ။
• လိုအပ္ရင္ ေအာက္စီဂ်င္ ေပးမယ္။
• လိုအပ္ရင္ ေသြးျပန္ေၾကာထဲ ေဆးသြင္းတာ လုပ္ေပးမယ္။
• Insulin ေဆးလဲ လိုရင္ေပးႏိုင္တယ္။
• Shock and Edema အတြက္ Steroids ေပးႏိုင္တယ္။
• (အင္တီဟစ္တမင္း) ေဆးအုပ္စုထဲက Cimetidine နဲ႔ Diphenhydramine ကို သံုးႏိုင္တယ္။
• ေမးခိုင္ကာကြယ္ေဆး ATT ထိုးပါ။ ပိုးမဝင္ေအာင္ ပိုးေသေဆးေပးပါ။
• Diphtheria-tetanus toxoid နဲ႔ Tetanus immune globulin (TIG) ေဆးေတြ သံုးဘို႔ လိုတတ္တယ္။
• Benzodiazepines ၾကြက္သားေပ်ာ့ေဆး သံုးႏိုင္တယ္။
• Lorazepam (Ativan) စိတ္သက္သာရာ ရေစဘို႔သံု းႏိုင္တယ္။
• Midazolam နဲ႔ Pentobarbital ေဆးေတြကို တက္တာမျဖစ္ေအာင္၊ အိပ္သြားေစေအာင္ သံုးတယ္။
• Bupivacaine (Marcaine) ကိုက္တဲ့ေနရာမွာ နာတာအတြက္ သံုးတဲ့ထံုေဆးျဖစ္တယ္။
• Labetalol, Prazosin, Hydralazine နဲ႔ Norepinephrine ေဆးေတြကို ေသြးဖိအားတက္တာအတြက္ သံုးတယ္။
• Atropine, Milrinone နဲ႔ Dobutamine ေဆးကို ႏွလံုးရပ္မသြားေစေအာင္ သံုးႏိုင္တယ္။
• Antivenom အဆိပ္ေျဖေဆးရွိရင္ ေပးတာ အေကာင္းဆံုးျဖစ္တယ္။

ခံစားရတာေတြဟာ မိနစ္ပိုင္းကေန ၃ ရက္အထိ ၾကာႏိုင္တယ္။ ေသတဲ့အထိ ျဖစ္ရတာက အသက္ရွဴလမ္းမွာ ဆိုးဝါးလာလို႔ ျဖစ္တယ္။ (အနာဖလက္ဆစ္-ေရွာ့ခ္) ေၾကာင့္ ေလျပြန္က်ဥ္းတာ၊ ေလျပြန္ထဲ လည္ေခ်ာင္းထဲမွာ အရည္ေတြထြက္တာ၊ အသက္ရွဴရာသံုးတဲ့ ၾကြက္သားၾကီး ေလျဖတ္တာေတြ ျဖစ္တယ္။ ခ်က္ခ်င္း ထိထိေရာက္ေရာက္ ေဆးကုရမယ္။

Dr. တင့္ေဆြ
၁၂-၅-၂ဝ၁၁
၁၈-၅-၂ဝ၁၅
၂၈-၉-၂ဝ၁၅