How to live with HIV positive person အတူေနမယ္ မကူးေစရ
(၁) ဆရာရွင့္ သမီးတို႔အိမ္မွာ HIV positive နဲ႔ မိန္းကေလးကို အကူေခၚထားပါတယ္။ သူကအကူအညီေတာင္းလို႔ပါ။ အိမ္က ကေလးမ်ားလို႔ တခုခု ျဖစ္မွာ စိုးရိမ္မိပါတယ္။ သူ႔ကို သန္႔ရွင္းေရးပဲ လုပ္ခိုင္းပါတယ္။ အဲဒါစိတ္ထဲမွာ စိတ္ခ်လက္ခ်ေနလို႔ ရမလား သိခ်င္လို႔ပါရွင္။
(၂) HIV ပိုးရွိတဲ့ေမာင္နဲ႔ တစ္အိမ္တည္း အတူေနရတဲ့အခါ ဘယ္လို ေနထိုင္-ေရွာင္ၾကဥ္ရမယ္ဆိုတာ ေျပာျပပါ။ ေရာဂါ မရခင္ ရတဲ့ကေလးနဲ႔ ေရာဂါရွိတဲ့ မိခင္နဲ႔ လက္ပြန္းတတီး ေနရင္ေရာ ေရာဂါကူးႏိုင္ပါသလား။
(၂) HIV ပိုးရွိတဲ့ေမာင္နဲ႔ တစ္အိမ္တည္း အတူေနရတဲ့အခါ ဘယ္လို ေနထိုင္-ေရွာင္ၾကဥ္ရမယ္ဆိုတာ ေျပာျပပါ။ ေရာဂါ မရခင္ ရတဲ့ကေလးနဲ႔ ေရာဂါရွိတဲ့ မိခင္နဲ႔ လက္ပြန္းတတီး ေနရင္ေရာ ေရာဂါကူးႏိုင္ပါသလား။
တကယ္ေတာ့ HIV ပိုးရွိတဲ့သူနဲ႔ တအိမ္ထဲ ေနရတာဟာ ပိုးမရွိသူနဲ႔ ေနရတာနဲ႔က ဘာမွ သိပ္မထူးလွပါ။ ဒီအခ်က္ကို The Body: The Complete HIV Resource သုေတသနက ေျပာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ပံုမွန္-သာမန္ ထိေတြ႔မႈေတြ ေၾကာင့္ေတာ့ ဒီေရာဂါပိုး ကူးတယ္ဆိုတာ မရွိဘူး ေျပာရေလာက္ေအာင္ စိုးရိမ္စရာ ကင္းပါတယ္။
ဒါေပမဲ့ အရမ္းကာေရာေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ တကယ္မကူးေအာင္ Communication အခ်င္းခ်င္း ဆက္သြယ္မႈ နဲ႔ Education အသိပညာေတြက ေသာ့ခ်က္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ သံမဏိစည္းကမ္း ၁ ကေန ၅ အထိ ေျပာပါမယ္။
၁။ အေျခအေနမွန္ကို ရွင္းရွင္း သိေနၾကေအာင္ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေျပာပါ။ စိုးရိမ္တာ ရွိသမွ် ထုတ္ေျပာပါ။ တေယာက္ အေပၚ တေယာက္ ရိုးသားပါ။ ကုိယ္ထင္တာကို တရားသူၾကီးလုပ္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ မခ်ပါနဲ႔။
၂။ အေၾကာက္ မလြန္ပါနဲ႔။ မီးဖိုနဲ႔ အိမ္သာ အတူသံုးရတာနဲ႔ ပိုးက ကိုယ့္ဆီ ကူးမလာႏိုင္ပါ။ အတူေနေလ့ရွိၾကတဲ့ ညီအကိုလို၊ ေမာင္ႏွမလို၊ သားအမိ-သားအဖလို၊ အခန္းကို (ရွယ္) လုပ္ေနေလ့ရွိတဲ့ သူငယ္ခ်င္းလို ေနၾကတာက စိုးရိမ္စရာ နတၳိပါ။
၃။ HIV အေၾကာင္း က်န္းမာေရး-လူမႈေရး သုတေတာ့ ေလ့လာထားပါ။ တိတိပပ ေျပာပါ့မယ္၊ “ေသြး၊ မိခင္ႏို႔၊ က်ား-သုတ္ရည္၊ မ-ဗဂ်ိဳင္းနားက အရည္၊ ” ဤေလးမည္ကေနသာ ကူးပါတယ္။ လက္ျခင္းထိ၊ ပါးျခင္းအပ္၊ ေက်ာျခင္းကပ္ယံုနဲ႔ လံုးဝမကူးပါ။ သြားထိလို႔ ဓါတ္လိုက္မွာလား ေၾကာက္စရာ မထားပါနဲ႔။ စာအတူ ဖတ္ပါ၊ တီဗြီအတူ ထိုင္ၾကည့္ပါ။ ထမင္း တစားပြဲထဲ ထိုင္စားပါ။ ေညာင္းလို႔ ႏွိပ္နင္းေပးလဲ ေရာဂါ မရပါ၊ ကုသိုလ္သာ ရပါမယ္။
၄။ စည္းကမ္း-ကလနား သတ္မွတ္ထားပါ။ ကုိယ့္ပစၥည္း လာသံုးတာကို အျပတ္ျငင္းပါ၊ အားမနာပါနဲ႔။ ေဆာရီး ေလာက္နဲ႔ မရပါ။ ပိုးရွိသူကေန ခ်တဲ့ စည္းကမ္းကိုလည္း တျခားလူေတြက လိုက္နာၾကပါ။
၅။ သူ႔ အတြင္းေရး-လံုျခံဳမႈကို ေလးစားပါ။ တစိမ္းတရံေတြကို “သူကေရာဂါသည္” လို႔ မလိုအပ္ဘဲနဲ႔၊ ႏွိမ္ခ်င္တဲ့သေဘာနဲ႔ မေျပာပါနဲ႔။
၁။ အေျခအေနမွန္ကို ရွင္းရွင္း သိေနၾကေအာင္ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေျပာပါ။ စိုးရိမ္တာ ရွိသမွ် ထုတ္ေျပာပါ။ တေယာက္ အေပၚ တေယာက္ ရိုးသားပါ။ ကုိယ္ထင္တာကို တရားသူၾကီးလုပ္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ မခ်ပါနဲ႔။
၂။ အေၾကာက္ မလြန္ပါနဲ႔။ မီးဖိုနဲ႔ အိမ္သာ အတူသံုးရတာနဲ႔ ပိုးက ကိုယ့္ဆီ ကူးမလာႏိုင္ပါ။ အတူေနေလ့ရွိၾကတဲ့ ညီအကိုလို၊ ေမာင္ႏွမလို၊ သားအမိ-သားအဖလို၊ အခန္းကို (ရွယ္) လုပ္ေနေလ့ရွိတဲ့ သူငယ္ခ်င္းလို ေနၾကတာက စိုးရိမ္စရာ နတၳိပါ။
၃။ HIV အေၾကာင္း က်န္းမာေရး-လူမႈေရး သုတေတာ့ ေလ့လာထားပါ။ တိတိပပ ေျပာပါ့မယ္၊ “ေသြး၊ မိခင္ႏို႔၊ က်ား-သုတ္ရည္၊ မ-ဗဂ်ိဳင္းနားက အရည္၊ ” ဤေလးမည္ကေနသာ ကူးပါတယ္။ လက္ျခင္းထိ၊ ပါးျခင္းအပ္၊ ေက်ာျခင္းကပ္ယံုနဲ႔ လံုးဝမကူးပါ။ သြားထိလို႔ ဓါတ္လိုက္မွာလား ေၾကာက္စရာ မထားပါနဲ႔။ စာအတူ ဖတ္ပါ၊ တီဗြီအတူ ထိုင္ၾကည့္ပါ။ ထမင္း တစားပြဲထဲ ထိုင္စားပါ။ ေညာင္းလို႔ ႏွိပ္နင္းေပးလဲ ေရာဂါ မရပါ၊ ကုသိုလ္သာ ရပါမယ္။
၄။ စည္းကမ္း-ကလနား သတ္မွတ္ထားပါ။ ကုိယ့္ပစၥည္း လာသံုးတာကို အျပတ္ျငင္းပါ၊ အားမနာပါနဲ႔။ ေဆာရီး ေလာက္နဲ႔ မရပါ။ ပိုးရွိသူကေန ခ်တဲ့ စည္းကမ္းကိုလည္း တျခားလူေတြက လိုက္နာၾကပါ။
၅။ သူ႔ အတြင္းေရး-လံုျခံဳမႈကို ေလးစားပါ။ တစိမ္းတရံေတြကို “သူကေရာဂါသည္” လို႔ မလိုအပ္ဘဲနဲ႔၊ ႏွိမ္ခ်င္တဲ့သေဘာနဲ႔ မေျပာပါနဲ႔။
HIV ပိုးရွိေနတဲ့ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ မိခင္ကေန ေမြးလာမဲ့ ကေလးကို ကူးစက္ႏိုင္တဲ့ အခြင့္အလမ္း ၂ဝ-၄၅% ရွိတယ္။ ကူးႏိုင္တဲ့ နည္းေတြက (၁) ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနတံုး၊ (၂) ေမြးဖြါးျဖစ္စဥ္ ျဖစ္ေနတံုး နဲ႔ (၃) ႏို႔တိုက္ေနတံုး၊ သံုးခုလံုးကေန ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ “ႏိုင္” ေျပာတာပါ။ သက္သာေအာင္ လုပ္နည္း ရွိပါေသးတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနတံုး အခ်င္းကေန သေႏၶသားဆီ မ်ားေသာအားျဖင့္ မေရာက္ပါ။ မိခင္က က်န္းမာေရး ေကာင္းေနရင္ အခ်င္းက အကာကြယ္ ေပးရာေတာင္ က်ေသးတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ (၁) မိခင္ေလာင္းက အစာအာဟာရ ေကာင္းဘို႔လိုတယ္။ (၂) တျခားေရာဂါ (ငွက္ဖ်ား၊ တီဘီ၊ ဆီးေအာင့္၊) မဝင္ေအာင္ ဂရုစိုက္ရမယ္။ (၃) မိခင္က HIV ေဆးကုေနရင္ ကေလးကို ကူးစရာအခြင့္အလမ္း ၂% ဘဲ ရွိလို႔ ေဆးကုေနပါ။
အေမရိကားမွာ Zidovudine (ZDV, AZT, Retrovir®) ေဆးကို စသံုးခဲ့တယ္။ အခု တျခားေဆးနဲ႔ တြဲေပးေနတယ္။ ZDV ေဆးကို ကိုယ္ဝန္ ၃ လေနာက္ပိုင္းမွာ ေပးရတယ္။ ေမြးျပီးတဲ့အထိပါ။ ဘာ အကာအကြယ္မွ လုပ္မထားရင္ ကေလး ဖြါးေနတံုးမွာ မိခင္ကေန ကေလးကူးဘို႔ ၁ဝ-၂ဝ% ရွိတယ္။ ေသြးနဲ႔ ေရျမႊာရည္နဲ႔ ထိရင္ ကူးတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဆရာဝန္-ဆရာမကေန ေရျမႊာအိတ္ကို ေစာျပီးေဖါက္ ေမြးမေပးရဘူး။ ေမြးလမ္းခ်ဲ႕ ေမြးတာလည္း ေရွာင္ရမယ္။ LSCS ခြဲေမြးနည္းက ကူးစရာလမ္း နည္းေစတယ္။ အရင္က ေဆးေပးမထားရေသးရင္ ေမြးေတာ့မဲ့ အခ်ိန္မွာ ZDV နဲ႔ 3TC or Nevirapine ေဆး ေပးရတယ္။
ေမြးျပီးတာနဲ႔ ကေလးကိုလည္း ZDV ေဆး ၁ လခြဲအထိ ေပးရမယ္။ ပိုးရွိမိခင္က ႏို႔တိုက္လို႔ ကေလးကူးရတာ ၁၅% ရွိတယ္။ ႏို႔ေစာေစာ ျဖတ္သင့္တယ္။ ႏို႔မတိုက္ေလ ကူးဘို႔အခြင့္ နည္းေလ။ မၾကာေသးခင္ကဘဲ HIV ပိုးရွိသူ မိခင္ေတြက ႏို႔တိုက္တာကို WHO က တားျမစ္ လိုက္ပါတယ္။ မေအကို ေဆးကုသမႈခံဘို႔နဲ႔ ကေလးမွာ ေရာဂါပိုး ရွိ-မရွိ ေစာႏိုင္သမွ် ေစာျပီး (၆ ပတ္အတြင္း) ေဆးစစ္ဘို႔ပါ အၾကံျပဳတယ္။ ကေလးက ေရာဂါပိုးရွိလို႔ ေစာေစာ ေဆးမကုရင္ ၂ ႏွစ္ထက္ အသက္ မရွည္ဘူးလဲ ဆိုပါတယ္။
တအိမ္သားလံုး ပိုးရွိ-မရွိ စစ္ပါ။ ပိုးရွိေနသူရဲ႕ ႏွာရည္၊ သြားရည္၊ ဝမ္း၊ ဆီး၊ တံေတြး၊ ေခြ်း၊ အန္ဖတ္ေတြမွာ ေသြးမပါရင္ မကူးေစပါ။ တအိမ္လံုး လက္အိတ္ သံုးပါ။ ပိုးရွိသူမွာ အနာအဆာ၊ ဒဏ္ရာရရင္ အျမဲ ပလာစတာ-ပတ္တီးစည္းထားပါ။ လူတိုင္းက လက္ေဆးတဲ့ အက်င့္ လုပ္ၾကပါ။ ပိုးမရွိတဲ့သူ ဒဏ္ရာရရင္ အထူးဂရုစိုက္ပါ။ ပိုးမရွိတဲ့သူ ေနထိုင္မေကာင္း ျဖစ္ရင္ ရွိသူနဲ႔ အေနေဝးပါေစ။ သြားတိုက္တံ၊ သြားၾကားထိုးတံ၊ မုတ္ဆိတ္ရိတ္ဒါး၊ လက္သည္းညွပ္၊ နားကပ္၊ စတာေတြ လံုးဝ လဲတာ၊ ငွားသံုးတာ၊ အတူသံုးတာ မလုပ္ရပါ။ ေသြးထြက္ႏိုင္တဲ့ ေဆာ့ကစားတာမ်ိဳး ေရွာင္ပါ။ ကြန္ျပဴတာ-ဂိမ္း ကစားလို႔ေတာ့ ရပါတယ္။ မိခင္နဲ႔ ကေလး လက္ပြန္းတတီး ေနယံုနဲ႔ေတာ့ ေရာဂါမရပါ။ ကေလးခ်စ္လို႔ ေမႊးေမႊး မ်ားမ်ား ေပးႏိုင္ပါတယ္။
ပိုးရွိထားသူေတြ ႏိုင္ငံလွည့္ျပီး၊ ကမာၻလွည့္ျပီး၊ ေရာဂါကာကြယ္ေရး မနည္းေတာ့ပါ။ ဒီလို အမ်ိဳးအစား ေရာဂါက ဆရာဝန္မွ မဟုတ္ပါ၊ အလြန္ေတာ္တဲ့၊ အင္မတန္ စိတ္ထားျမင့္တဲ့ “ဆိုရွယ္-ဝပ္ကား” ေတြ ျဖစ္ႏိုင္ၾကပါတယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
No comments:
Post a Comment
မိတ္ေဆြ...အခ်ိန္ေလးရရင္ blogg မွာစာလာဖတ္ပါေနာ္
ဗဟုသုတ ရနိုင္တယ္။