ဒူးနာျခင္းအေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ ...

May Mon Kyaw shared Royal Hero Media's photo.

ဒူးေခါင္းရွိတဲ့ေနရာ အဆစ္ကို အဂၤလိပ္လိုဆိုရင္ Knee Joint လို႔ေခၚပါတယ္ ။ ဒူးေခါင္းကို ေယဘူယ် အပိုင္းလိုက...္ ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ Medial , lateral နဲ႔ Patellofemoral ဆိုျပီး ခြဲလို႔ရပါတယ္ ။ တကယ္ေတာ့ ဒူးနာျခင္းကိုျဖစ္ေစတဲ့ အခ်က္ေတြထဲမွာ ထိခိုက္ ဒါဏ္ရာရျခင္း ၊ ဒူးေခါင္း ပ်က္ဆီးျခင္း ၊ ဒူးဆစ္ ေယာင္ျခင္း ၊ ပိုး၀င္ျခင္းနဲ႔ ရွားပါးတဲ့ အရိုးကင္ဆာ စတာေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္ ။

ဒူးေခါင္းအတြင္း တြယ္ဆက္ထားတဲ့ အရြတ္ေတြ ( Cruciate ligaments ) နဲ႔ ဒူးေခါင္း အတြင္းအျပင္ ဖက္မွာရွိတဲ့ အရြတ္ေတြ ( Collateral ligaments ) ေတြက ဒူးေခါင္းကို ျငိမ္ေအာင္ ထိမ္းေပးပါတယ္ ။ အရြတ္ေတြကို ခြဲစိတ္ျပီး ျပန္လည္ျပဳျပင္တဲ့ ေနရာမွာ ခ်ဳပ္ျခင္း ၊ အစားထိုးျခင္းတို႔ ပါ၀င္ပါတယ္ ။ အခ်ိဳ႕ လူနာေတြကေတာ့ ဒူးဆစ္တစ္ခုလံုး လဲလိုက္ရတာမ်ိဳးလည္း ရွိပါတယ္ ။ ဓါတ္မွန္ ပံုမွန္ရိုက္ စစ္ေဆးျခင္းက တျခားျပႆနာေတြ ရွိမရွိကို ဖယ္ထုတ္ Exclude လုပ္ေပး ႏုိင္ပါတယ္ ။ ဒူးျပႆနာေတြကို Arthroscopy ၊ MRI စတာေတြနဲ႔ စစ္ေဆးႏုိင္သလို ဒူးဆစ္ထဲမွာရွိတဲ့ အရည္ကို အပ္နဲ႔စုပ္ျခင္း ( Needle aspiration ) လုပ္ျပီးလည္း စစ္ေဆးႏုိင္ပါတယ္ ။ တကယ္ေတာ့ ဒူးဆစ္ရာ ေလးဖက္နာလို ေရာဂါမ်ိဳးနဲ႔လည္း ပတ္သတ္ေလ့ရွိတဲ့ Joint ျဖစ္ပါတယ္ ။ ေလးဖက္နာ ေရာဂါေတြဟာ တကယ္ေတာ့ Immune disease ေတြျဖစ္ျပီး တစ္ကိုယ္လံုးမွာရွိတဲ့ တစ္ရွဳးေတြ ၊ အဆစ္ေတြ အပါအ၀င္ အရိုးေတြ ေယာင္ရမ္းျခင္းကို ျဖစ္ေစတယ္ အဆစ္ေတြ ေကြးမမရေအာင္ နာက်င္ေအာင္ ျဖစ္ေစတဲ့ ေရာဂါပဲျဖစ္တယ္ ။

ဒူးနာျခင္းကို အျဖစ္မ်ားေစတဲ့ အခ်က္ေတြက ဘာေတြလဲ
------------------------------------------------------------

တကယ္ေတာ့ ဒူးနာျခင္းကို အျဖစ္မ်ားေစတဲ့ အခ်က္ေတြထဲမွာ အသက္အရြယ္ ၾကီးရင့္လာျခင္း ၊ ကိုယ္လက္ လႈပ္ရွားမႈနည္းျခင္း၊ ထိခိုက္ဒါဏ္ရာ ရျခင္းေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္ ။

ဘယ္လို ထိခိုက္ဒါဏ္ရာရျခင္း ေတြက ဒူးနာျခင္းကိုျဖစ္ေစသလဲ ၊ လကၡဏာေတြက ဘာေတြလဲ

ထိခိုက္ဒါဏ္ရာ ရျပီဆိုရင္ မည္သည့္ အရြတ္ကို မဆို သြားျပီး သက္ေရာက္ေစမႈ ရွိႏုိင္ပါတယ္ ။ အထူးသျဖင့္ ဒူးကို ၀န္းရံဳထားတဲ့ အရိုးႏုေတြ အရြတ္ေတြနဲ႔ ၾကြက္သားေတြ ျဖစ္ပါတယ္ ။ ဒါေတြသာမက ဒူးဆစ္ကိုျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အရိုးေတြကိုသာ ထိခိုက္ ႏုိင္ပါတယ္ ။ ရွုပ္ေထြးစြာ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ ဒူးဆစ္ရဲ႕ ပံုသ႑ာန္နဲ႔ အေလးအပင္ေတြ မတဲ့အခါ အေကြးအဆန္႔ကို ဒူးကပဲ လုပ္ရတာျဖစ္တဲ့ အခ်က္ေတြကပဲ ဒူးကို ဒါဏ္ရာရေစတဲ့ အဓိကအေၾကာင္း အရင္းေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္ ။

အရြတ္ဒါဏ္ရာမ်ား
--------------------

မေတာ္တဆ ထိခိုက္မႈေတြက ဒူးရဲ႕ အတြင္း အစိတ္အပိုင္းျဖစ္တဲ့ Medial Collateral Ligament , ဒူး အတြင္းပိုင္းက Cruciate ligaments ကို သြားျပီး ဒါဏ္ရာရေစ ႏုိင္ပါတယ္ ။ အဲဒီေနရာေတြမွာျဖစ္တဲ့ ဒါဏ္ရာေတြက ခ်က္ခ်င္း ဆိုသလို နာက်င္မႈကို ျဖစ္ေစျပီး ေနရာအတိအက်ကို သိရွိဖို႔ေတာ့ခက္ခဲေလ့ ရွိတယ္ ။ အထူးသျဖင့္ Collateral ligament injury ဟာ ဒူးရဲ႕အတြင္းပိုင္း သို႔မဟုတ္ အျပင္ အစိတ္အပိုင္းကို ထိခိုက္ေစေလ့ရွိျပီး တခါတရံ အဲဒီအရြတ္ ရွိေနတဲ့ေနရာ အေပၚဖက္ကို နာက်င္ေစတာ မ်ိဳးလည္း ရွိပါတယ္ ။ Cruciate Ligament ဒါဏ္ရာ ရတာကေတာ့ ဒူးအတြင္းပိုင္းက နာတာျဖစ္ပါတယ္ ။ အတြင္းပိုင္းက စူးျပီး နာေလ့ရွိပါတယ္ ။ ဒူးေခါင္းမွာ ျဖစ္တဲ့ အရြတ္ဒါဏ္ရာ ရျခင္းေတြက နားေနတဲ့ အခ်ိန္နဲ႔ အေလးအပင္ တစ္ခုခုမတဲ့အခါ လမ္းေလွ်ာက္ တဲ့ အခါ နာေနေလ့ရွိပါတယ္ ။ ဒါဏ္ရာတစ္ခုရဲ႕ ျပင္းထန္မႈဆိုတာ အနိမ့္ဆံုး နာက်င္မႈ ( ဥပမာ ဒူးရြတ္ျပဲသြားျခင္း အရြတ္အမွ်င္မ်ား စုတ္ျပဲျခင္း ) စတာေတြက ျပင္းထန္စြာ နာက်င္ျခင္း ( အရြတ္တစ္ခုလံုး စုတ္ျပတ္သြားျခင္း ) ဆိုျပီး ခြဲျခားႏုိင္ပါတယ္ ။ သာမန္ အရြတ္ ေယာင္တာမ်ိဳး ေလာက္ကိုေတာ့ ေရခဲအံုျခင္း ပတ္တီးစီးျခင္း ၊ အနားယူျခင္းနဲ႔ ေျခေထာက္ကို အေပၚ ေျမွာက္ထားျခင္း စတာေတြနဲ႔ သက္သာေအာင္ ျပဳလုပ္ႏုိင္ပါတယ္ ။ အထူးသျဖင့္ ဒူးဒါဏ္ရာ ရေနတဲ့ အခ်ိန္ေတြမွာ အေလးအပင္ မတာကိုေတာ့ ေရွာင္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္ ။ လမ္းေလွ်ာက္ တဲ့အခါလည္း ေခ်ာ္မလဲေအာင္ သတိထားရပါမယ္ ။

တခ်ိဳ႕လူေတြကေတာ့ ဒူးနာျခင္းကို သက္သာေစဖို႔ အတြက္ ပတ္တီးကို တင္းၾကပ္စြာ စီးျခင္း နဲ႔ ဒူးေခါင္းကို ျငိမ္ေနေအာင္ ျပဳလုပ္ေလ့ရွိတယ္ ။ တခ်ိဳ႕ေသာ ျပင္းထန္တဲ့ ဒါဏ္ရာရမႈေတြ မွာေတာ့ Arthroscopic သို႔မဟုတ္ ဒူးေခါင္းကို ဖြင့္ျပီး ခြဲစိတ္ျပဳျပင္ျခင္း လုပ္ဖို႔လိုပါတယ္ ။ အရြတ္ေတြကို ခြဲစိတ္ ျပဳျပင္တဲ့ေနရာမွာ ျပဲသြားတဲ့ အရြတ္ေတြကို ျပန္ခ်ဳပ္ျခင္း ၊ အစားထိုးျခင္း ေတြ ပါ၀င္ျပီး အဲဒီလို ခြဲစိတ္ လုပ္ေဆာင္မႈ မ်ိုဳးေတြကိုလည္း ဒူးေခါင္းကို ဖြင့္ျပီးျဖစ္ေစ arthroscopic surgery နဲ႔ျဖစ္ေစ ျပဳလုပ္ႏုိင္တယ္ ။ ဘယ္လို ခြဲတ္စိတ္မႈမ်ိဳး ျပဳလုပ္သင့္သလဲ ဆိုတာကေတာ့ ဒါဏ္ရာ အမ်ိဳးအစား အေပၚမူတည္ျပီး လူနာ ဘယ္ေလာက္ထိ ျပန္ေကာင္း လာႏုိင္မလဲဆိုတဲ့ အေပၚ မူတည္ပါတယ္ ။ အခ်ိဳ႕ေသာ အရမ္းျပင္းထန္တဲ့ ဒါဏ္ရာရမႈေတြကေတာ့ ဒူးေခါင္း တစ္ခုလံုး ဖြင့္ျပီး ခြဲစိတ္မွသာရႏုိင္မွာပါ ။ ယခု လတ္တေလာ အသံုးျပဳေနတဲ့ ေနာက္ဆံုးေပၚ ခြဲစိတ္နည္း ပညာေတြနဲ႔ cruciate ligaments အတြက္ကို ျပန္လည္ ျပဳျပင္ျခင္း Reconstruction procedure က သိသိသာသာ တိုးတက္ ေအာင္ျမင္ေနျပီ ျဖစ္ပါတယ္ ။ တျခား ဒါဏ္ရာရမႈေတြ ထဲမွာေတာ့ Meniscus tears , အရြတ္ေယာင္ျခင္း ( Tendinitis ) အရိုးက်ိဳးျခင္း ( Fructure ) စတာေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ ္။

ဒူးနာျခင္းကိုျဖစ္ေစတဲ့ ေရာဂါေတြကဘာေတြလဲ
---------------------------------------------------

ဒူးဆစ္ ၊ တစ္ရွဴးေတြနဲ႔ ဒူးကိုျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အရိုးေတြ နဲ႔ ဆက္ႏြယ္ေနတဲ့ေရာဂါ ေတြကေန တဆင့္လည္း ဒူးနာျခင္းကို ခံစားရႏုိင္ပါတယ္ ။ ဒူးေခါင္းတ၀ႈိုက္မွာ ရွိတဲ့ အာရံုေၾကာေတြ ကေနတဆင့္ နာက်င္ျခင္းကို ၾကံဳေတြ႔ရတာျဖစ္ပါတယ္ ။ တကယ္ေတာ့ ဒူးနာျခင္းကို အမ်ားဆံုး ၾကံဳေတြ႔ေစတဲ့ ေရာဂါကေတာ့ Rheumatic ေရာဂါေတြျဖစ္ျပီး အဲဒီ ေလးဖက္နာဆိုတာ Immune ေရာဂါ တစ္မ်ိဳးျဖစ္ျပီး တစ္ကိုယ္လံုးက အဆစ္အျမစ္ေတြကို အဆစ္ေယာင္ျခငး္ေတြ ျဖစ္ေစတာ ျဖစ္ပါတယ္ ။ Joint တစ္ခုေရာင္ယမ္းျခင္းကို Arthritis လို႔ေခၚျပီး ဒူးဆစ္ေရာင္ယမ္းျခင္းကို noninflammatory နဲ႔ inflammatory လို႔ခြဲထား ႏုိင္ပါတယ ္။ Non inflammatory ဆိုတာကေတာ့ Osteoarthritis လိုမ်ိဳး အရိုးနဲ႔အဆစ္ေရာင္ျခင္းပံုစံမ်ိဳးျဖစ္ျပီး Inflammatory ဆိုတာကေတာ့ ေလးဖက္နာ သို႔မဟုတ္ Gout လိုမ်ိဳးေရာဂါမ်ိဳးေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ေရာင္ရမ္းမႈမ်ိဳးကို ေခၚပါတယ္ ။ အဆစ္ေရာင္တာကိုကုသတဲ့အခါ ဘယ္လိုပံုစံ ေရာင္သလဲ ဆိုတဲ့အေပၚ မူတည္ပါတယ္ ။ လူအမ်ားစုက အဆစ္ေရာင္ျခင္း ၾကံဳတဲ့အခါ နာတာရယ္ မသက္မသာ ျဖစ္တာရယ္ေလာက္ပဲ ျဖစ္ျပီး တခ်ိဳ႕ကေတာ့ ဒူးဆစ္တစ္ခုလံုး လဲပစ္ရတဲ့ အေျခ အေနအထိလည္း ၾကံဳရပါတယ္ ။ တကယ္ေတာ့ ဒူးဆစ္ ေရာင္တာက ေနစျပီး ဒူးေခါင္းေနာက္မွာ ရွိတဲ့ အေရ အိတ္ထဲက အေရေတြ ထဲမွာ inflammatory materials ေတြ စုလာျခင္းကို ျဖစ္ေစတယ္ ။ အဲဒီ အေရအိတ္ကို Baker cyst လို႔ေခၚျပီး ဒူးအေနာက္ပိုင္း နာက်င္ျခင္းကို ျဖစ္ေစတဲ့ အဓိက အခ်က္လည္း ျဖစ္ပါတယ္ ။

အရိုးနဲ႔ အဆစ္ေတြကို ေရာဂါပိုး ၀င္တာကေတာ့ ရွားပါတယ္ ။ ဒါေပမယ့္ ၀င္ျပီဆိုရင္လည္း အရမ္းျပင္းထန္ ေလ့ရွိျပီး အဖ်ားတက္ျခင္း ၊ အလြန္အမင္း ပူျခင္း ၊ ျဖစ္တဲ့ အဆစ္ပူေႏြးျခင္း စတာေတြ ၾကံဳရတတ္ပါတယ္ ။ တစ္ကိုယ္လံုး ခ်မ္းတုန္ေလ့ရွိျပီး အထူးသျဖင့္ ဒူးေခါင္းတ၀ႈိုက္မွာ ျဖစ္တဲ့ ျပည္တည္နာေတြ ေၾကာင့္ ျဖစ္တတ္ပါတယ္ ။ ဘယ္လို ေရာဂါပိုး အမ်ိဳးအစားလဲ ဆိုတာကေတာ့ အပ္ေလးနဲ႔ အဲဒီ ဒူးဆစ္ထဲက အရည္ကို စုပ္ယူျခင္း Joint aspiration လုပ္ျပီး မိုက္ကရိုစကုပ္နဲ႔ စစ္ႏုိင္ပါတယ္ ။ ဒါ့အျပင္ Microbial culture နည္းပညာ ေတြနဲ႔လည္း စမ္းသပ္ စစ္ေဆး ႏုိင္ပါတယ္ ။ ကုသမႈေတြကေတာ့ ပဋိဇီ၀ ပိုးသတ္ ေဆးမ်ား ေပးျခင္း နဲ႔ တခါတရံ အဆစ္ ခြဲစိတ္ျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ျခင္းတို ႔ျဖစ္ပါတယ္ ။ အဆစ္နဲ႔ ပတ္သတ္တဲ့ Tumor ေတြကေတာ့ ရွားပါတယ္ ဥပမာ Synovial sarcomas , giant cell tumors တို႔ျဖစ္ပါတယ္ ။

ကုသမႈေတြကေတာ့ ခြဲစိတ္ျခင္း ဒူးဆစ္ကို ျဖတ္ပစ္ျခင္း စတာေတြလည္း ရွိတတ္ပါတယ္ ။ ဘယ္လို က်ဴမာ အမ်ိဳးအစားလဲ ဆိုတဲ့ အေပၚမူတည္ျပီး ကုသ မႈနဲ႔ ခြဲစိတ္မႈတို႔ကို လုပ္ေဆာင္ေလ့ ရွိပါတယ္ ။ ဒူးကို ဖံုးထားတဲ့ ဂံုညင္းဒိုးလို႔ ေခၚတဲ့ Patella ေအာက္က အရိုးႏု ေပ်ာ့ေျပာင္းျခင္းကို Chondromalacia လို႔ ေခၚပါတယ္ ။ ဒါကလည္း ငယ္ရ႔ြယ္တဲ့ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ဒူးနာျခင္းကို အျဖစ္ မ်ားေစတဲ့ အေၾကာင္း တစ္ခုျဖစ္ျပီး အၾကာၾကီး ထိုင္ျပီး ရုတ္တရက္ ျပန္ထ မရတာ ေလွကားတို႔ ေတာင္ကုန္းတို႔ တက္တဲ့အခါ ဒူးနာတာေတြဟာ ဒီလို ျပႆနာမ်ိဳးေၾကာင့္ ဖစ္ပါတယ္ ။ Bursitis လိုမ်ိဳးကိုေတာ့ ေရခဲ ကပ္ေပးျခင္း ၊ ပတ္တီးစီးျခင္းနဲ႔ အကိုက္အခဲ ေပ်ာက္ေဆးေတြ ဥပမာ ibuprofen , aspirin လို ေဆးေတြေပးျပီးလည္း ကုၾကပါတယ္ ။ ဒါ့အျပင္ ျဖစ္တဲ့ေနရာကို corticosteroid ေတြေပးျပီး လည္း ကုသတာေတြ ၊ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ရတာ ေတြလည္း ပါရွိပါတယ္ ။

ဒူးနာျခင္းကို ကာကြယ္ဖို႔ ကေတာ့ ဒါဏ္ရာ မရေအာင္ေနဖို႔နဲ႔ လမ္းေလ်ာက္တဲ့ အခါ အေလးအပင္ မတဲ့အခါ သတိထားဖို ႔ျဖစ္ပါတယ္ ။ ဒါ့အျပင္ အျမင့္ေတြ တက္တဲ့အခါ ေလွကားေတြ တက္တဲ့အခါ အေလာတၾကီး မျဖစ္ၾကဖို႔နဲ႔ မိမိ ဒူးေခါင္းဟာ တစ္ကိုယ္လံုးကို သယ္ထားရတဲ့ အေကြးအညြတ္ လုပ္တဲ့ အဆစ္တစ္ခု ဖစ္တာေၾကာင့္ သတိၾကီးစြာ ထားသင့္ပါေၾကာင္း တင္ျပရင္း အဆံုးသတ္လိုက္ပါတယ္ ။

သက္တန္႔ခ်ိဳ
REFERENCES:
Koopman, William, et al., eds. Clinical Primer of Rheumatology. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2003.
Ruddy, Shaun, et al., eds. Kelley's Textbook of Rheumatology, 6th ed. Philadelphia: Saunders, 2001.
Shiel Jr., William C. "Total Knee Replacement." MedicineNet.com. Apr. 28, 2008. <http://www.medicinenet.com/total_knee_replacement/article.htm>.
Additional resources from WebMD Boots UK on Knee Pain