ကို စိန္သန္း
ကမၻာသစ္ ( EAARTH )
လူသားမ်ားသည္ ဤကမၻာ ၿဂဳိဟ္ေပၚ၌ အေျခခ် ေနထုိင္လာခဲ့ ၾကသည္မွာ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေသာင္း နီးပါးရွိခဲ့ၿပီ။ လူသားမ်ားအတြက္ ေနခ်င့္စဖြယ္ အလြန္သာယာလွပသည့္ ကမၻာႀကီးလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါ၏။
ကမၻာႀကီး၏ ပ်မ္းမွ် အပူခ်ိန္မွာ ၅၈ ဒီဂရီ ဖာရင္ဟုိက္ ႏွင့္ ၆ဝ ဒီဂရီ ဖာရင္ဟုိက္ အၾကားမွာသာ အေရြ႕အေျပာင္း ရွိခဲ့သည္။ ကမၻာႀကီး၏ ပူေႏြးမႈက တုိက္ႀကီးမ်ား - Continents ၏ အလယ္မွ ေရခဲျပင္ႀကီးမ်ားကုိ ကမၻာ့အစြန္အဖ်ားသုိ႔ ေနာက္ဆုတ္သြား ေစခ့ဲသည္။ လူသားတို႕ ေကာက္ပဲသီးႏွံပင္မ်ား စုိက္ပ်ဳိးခြင့္ ရလာခဲ့ၾကသည္။ ကမၻာႀကီး ေအးျမလာမႈက ျမင့္မားေသာ ေတာင္မ်ားေပၚတြင္ ဆီးႏွင္းမ်ားက်ၿပီး ေရခဲျမစ္မ်ား ျဖစ္ေပၚေစခဲ့သည္။
ျမင့္မားေသာ ေတာင္မ်ားေပၚမွ ေရခဲျမစ္မ်ားသည္ တျဖည္းျဖည္း အရည္ေပ်ာ္ၿပီး ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ားအျဖစ္ ေတာင္ၾကားမ်ားကုိ ျဖတ္သန္းလ်က္၊ လြင္ျပင္မ်ားကို ျဖတ္ေက်ာ္လ်က္ တစ္ႏွစ္ပတ္လုံး တသြင္သြင္ စီးဆင္းခဲ့ၾကသည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ လူသားမ်ား အတြက္ ေသာက္ေရသုံးေရ အဆက္မျပတ္ ရရွိခဲ့သည္။ ျမစ္ေရ၊ ေခ်ာင္းေရကုိလည္း တူးေျမာင္းမ်ားေဖာက္လုပ္ သြယ္တန္းကာ လယ္ကြင္း စုိက္ခင္းမ်ားသုိ႔ သယ္ပုိ႔ ယူေဆာင္ခဲ့ ၾက၏။
ေကာင္းမြန္ေသာ ရာသီဥတုေၾကာင့္ စုိက္ပ်ဳိးေမြးျမဴေရး လုပ္ငန္းမ်ား ျဖစ္ထြန္းလာသည္။ လူ႔ယဥ္ေက်းမႈ အသုိင္းအဝန္းမ်ား တစ္စတစ္စ ျဖစ္ေပၚလာခဲ့သည္။ ပင္လယ္ကမ္းနားႏွင့္ ျမစ္ႀကီးမ်ား၏ ကမ္းနံေဘးမ်ားတြင္ ၿမဳိ႕ႀကီးမ်ား အစီအရီ ထြက္ေပၚလာသည္။ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာ ျပင္မွာလည္း သိပ္ၿပီးေျပာင္းလဲမႈ မရွိ။ ရာသီဥတုမွာ ပုံမွန္ျဖစ္သည္။
လူသားမ်ားအေနျဖင့္ ေႏြ၊ မုိး၊ ေဆာင္း ရာသီဥတု အကူးအေျပာင္းကုိပင္ ခန္႔မွန္းတတ္လာၾကၿပီး စုိက္ပ်ဳိးပင္မ်ားကုိ ရာသီႏွင့္ အံဝင္ခြင္က် စုိက္ပ်ဳိးတတ္လာခဲ့ၾကသည္။ လူသားမ်ားအတြက္ ဤကမၻာႀကီးသည္ အေနေတာ္ ကမၻာႀကီး ျဖစ္ပါေလ၏။
လွပေသာ ကမၻာႀကီးကုိ ကဗ်ာ ဆရာႀကီးမ်ားက အမ်ဳိးမ်ဳိး အဖုံဖုံ သီကုံးေရးဖြဲ႕ ခဲ့ၾကသည္။ သုိ႔ရာတြင္ ဤမွ်လွပေသာ ကမၻာႀကီးကုိ လူသားမ်ားသည္ ၁၉၆၈ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ ဘာလ ေရာက္ေတာ့မွ အေသအခ်ာ မ်က္ဝါးထင္ထင္ ျမင္ေတြ႕ခြင့္ရရွိခ့ဲ ၾကေပသည္။
အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုမွ လႊတ္တင္ခဲ့ေသာ အပုိလုိ -၈ ဒုံးပ်ံ ယာဥ္သည္ လကုိ လွည့္ပတ္ကာ ဓာတ္ပုံ႐ုိက္ယူလ်က္ ရွိသည္။ အာကာသ ယာဥ္သည္ လကမၻာကုိသာ စူးစုိက္ၿပီး သဲႀကီးမဲႀကီး ဓာတ္ပုံ႐ုိက္ကူးေနသည္။ သူတုိ႔၏ တာဝန္မွာ ဒါပဲ ျဖစ္သည္။ ေနာင္တစ္ခ်ိန္ လကမၻာ ေပၚသုိ႔ လူသားမ်ား ဆင္းသက္ႏုိင္ရန္ ေနရာရွာေဖြ ေနၾကျခင္း ျဖစ္သည္။
ေနာက္ထပ္ တာဝန္တစ္ခု ရွိေသးသည္။ အာကာသထဲတြင္ အာကာသယာဥ္ ရပ္နားရမည့္ ေနရာကုိလည္း တြက္ခ်က္သတ္မွတ္ေပးရန္ လုိေသးသည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ Apollo -8 အာကာသယာဥ္ လကမၻာကုိ စတုတၴအႀကိမ္ လွည့္ပတ္စဥ္တြင္ အာကာသယာဥ္မႉး Commander Frank Borman သည္ အာကာသယာဥ္ကုိ လကမၻာဘက္ မ်က္ႏွာျပဳေနရာမွ အနည္းငယ္ တိမ္းေစာင္းၿပီး အျခားတစ္ဘက္သုိ႔ လွည့္ေျပာင္းလုိက္သည္။
ဘုရားေရ၊ ကမၻာႀကီးေဟ့ - Oh my God! Here's the earth coming up. ဟူ၍ Borman က အလန္႔တၾကား ေအာ္ဟစ္လုိက္သည္။ ယာဥ္ေပၚတြင္ လုိက္ပါလာသည့္ Bill Anders က ကပ်ာကယာ ကင္မရာကို လွမ္းယူၿပီး ဓာတ္ပုံ႐ုိက္လုိက္သည္။ ယခုအခါ ဤဓာတ္ပုံကုိ လူတုိင္းလုိလုိ ေတြ႕ျမင္ဖူးၾကမည္ ထင္သည္။ က်ယ္ေျပာလွသည့္ အာကာသ ေနာက္ခံတြင္ အျဖဴအျပာ ေဂၚလီ လုံးတစ္လုံးလုိ ေပါေလာေမ်ာေနေသာ ကမၻာလုံး။''ဒီေလာက္လွပတဲ့ ကမၻာႀကီးကို တစ္သက္ မေမ့ဘူးဗ်ာ''ဟူ၍ Borman က မွတ္ခ်က္ျပဳခဲ့သည္။ ဟုတ္ပါသည္။ အာကာသထဲတြင္ သူတုိ႔ ျမင္ေတြ႕ေနရသည့္ အရာမ်ားမွာ အျဖဴအမည္း ေက်ာက္တုံးႀကီးမ်ားသာ ျဖစ္သည္။ အာကာသယာဥ္တြင္ လုိက္ပါလာသည့္ ေနာက္တစ္ဦး Jim Lovell က ကမၻာႀကီးဟာ သဲကႏၲာရထဲက ဧရာမ အုိေအစစ္ ကြန္းခုိရာႀကီး တစ္ခုလုိပါပဲဟု ဆုိသည္။
ထုိကမၻာႀကီးကို လူသားမ်ားက A တစ္လုံးျဖင့္ Earth ဟု ကမၸည္းထုိး ေခၚဆုိခဲ့ၾကသည္။ သုိ႕ရာတြင္ ယေန႔ ကြၽႏု္ပ္တုိ႔ ေနထုိင္ေနၾကသည့္ ကမၻာႀကီးသည္ ထုိကမၻာႀကီး မဟုတ္ေတာ့ပါ။ ႏွစ္ေပါင္း ၄ဝ ေက်ာ္ေလာက္တြင္ အႀကီးအက်ယ္ ေျပာင္းလဲသြားခဲ့ပါၿပီ။ ယေန႔ ကြၽႏု္ပ္တုိ႔ အားလုံးသည္ ကမၻာသစ္ တစ္ခုတြင္ ေနထုိင္ေနၾကျခင္း ျဖစ္သည္။ ကမၻာသစ္ကုိ Bill Mckibben က A ႏွစ္လုံးျဖင့္ Eaarth ဟု ကင္ပြန္းတပ္ခဲ့သည္။ ကမၻာႀကီး အေဟာင္းႏွင့္အသစ္ ခြဲျခားပစ္လုိဟန္ရွိ၏။
အမ်ားအားျဖင့္ ကြၽႏု္ပ္တုိ႔သည္ ယခင္ ကမၻာေဟာင္းႀကီးထဲတြင္ ေနထုိင္ဆဲ ေနထုိင္ၿမဲ ျဖစ္သည္ဟု မွတ္ယူၾကျခင္းမွာလည္း အေၾကာင္းေတာ့ ရွိသည္။ ကမၻာၿဂဳိဟ္သည္ ေနလုံးႀကီး အျပင္ဘက္ သုံးခုေျမာက္ ေက်ာက္စုိင္တုံးႀကီး ျဖစ္ေနဆဲ။ ကမၻာေပၚတြင္ ေလးပုံသုံးပုံကုိ ေရထုက လႊမ္းၿခဳံထားဆဲ။ ကမၻာ့ဆြဲငင္အား အရင္ကလုိ ရွိေနဆဲ။ ဤသုိ႔ေသာ အေၾကာင္းအခ်က္မ်ားေၾကာင့္ ကမၻာႀကီးသည္ မေျပာင္းမလဲ ယခင္က အတုိင္းပင္ဟု ဆုိခ်င္ၾကသည္။
တကယ္ေတာ့ ကမၻာႀကီးသည္ ယခင္ႏွင့္မတူ အႀကီးအက်ယ္ ေျပာင္းလဲခဲ့ပါၿပီ။ လူသားတုိ႔ ႐ုပ္ၾကြင္းေလာင္စာမ်ား Fossil Fuel အလြန္အမင္း မီး႐ႈိ႕ခဲ့မႈေၾကာင့္ ကမၻာၿဂဳိဟ္၏ အပူခ်ိန္သည္ တစ္ဒီဂရီ ဆဲလ္ဆီးယပ္-Celsius ခန္႔ ျမင့္တက္ခဲ့ၿပီး ျဖစ္၏။ အပူခ်ိန္ကုိ ဖယ္ရင္ဟုိက္ Fahrenheit ႏွင့္ ေဖာ္ျပလွ်င္ ၁.၅ ဒီဂရီေက်ာ္ေလာက္ ျမင့္တက္ခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ ဤသုိ႔ ကမၻာႀကီး ပူေႏြးလာမႈေၾကာင့္ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္ အထက္ မုိးတိမ္ေတာင္မ်ားကုိ ငါးမုိင္ခန္႔ ျမင့္တက္ေစၿပီး မုိးသက္မုန္တုိင္း က်မႈကုိ ၄၅ ရာခုိင္ႏႈန္း ျမင့္မားေစ ေၾကာင္း ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလ NASA ေလ့လာမႈတစ္ခုက ေဖာ္ျပသည္။
ယေန႔ကမၻာတြင္ မုိးရြာသြန္းမႈ သည္ လြန္ခဲ့ေသာ ဆယ္စုႏွစ္က ထက္ ၁၅ ရာခုိင္ႏႈန္း ပုိမ်ားလာ သည္။ ဆဲလ္စီးယပ္ တစ္ဒီဂရီတုိင္းက လွ်ပ္စီးလက္၊ မုိးႀကဳိးပစ္မႈကုိ ေျခာက္ရာခုိင္ႏႈန္း တုိးတက္ေစ ေၾကာင္း ဥတုရာသီသိပၸံပညာရွင္ Amanda Staudt ကဆုိသည္။ ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္၊ ဇြန္လအတြင္း တစ္ေန႔တည္း တြင္ မုိးႀကဳိးပစ္မႈ အႀကိမ္ေပါင္း ၁၇ဝဝ ေက်ာ္ ျဖစ္ေပၚခဲ့သျဖင့္ ကာလီဖုိးနီးယား တစ္နံတစ္လ်ား ေတာမီးေလာင္မႈ ေနရာ အႏွံ႔အျပား၌ ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။
အပူခ်ိန္ ျမင့္တက္လာမႈေၾကာင့္ အာတိတ္ - Arctic ေရခဲျပင္ႀကီး အရည္ေပ်ာ္က်လ်က္ ရွိသည္။ ဆယ္စုႏွစ္ ႏွစ္ခုခန္႔ပင္ ၾကာျမင့္ခဲ့ၿပီ။ သုိ႔ရာတြင္ ၂ဝဝ၇ ခုႏွစ္ ေႏြရာသီတြင္ ေရခဲျပင္ အရည္ေပ်ာ္မႈ တုိးျမင့္သြား ခဲ့သည္။ ေအာက္တုိဘာလ အာတိတ္ ည ေရာက္လာခ်ိန္တြင္ အာတိတ္ေရ ခဲျပင္သည္ ယခင္ကထက္ ၂၂ ရာခုိင္ ႏႈန္း ေလ်ာ့နည္းသြားခဲ့ၿပီးျဖစ္သည္။ Apollo-8 ေပၚမွ ကမၻာႀကီးကုိ ဓာတ္ ပုံ႐ုိက္ကူးခဲ့ခ်ိန္ကႏွင့္ ႏႈိင္းယွဥ္လွ်င္ ေရခဲ ၄ဝ ရာခုိင္ႏႈန္း ေလ်ာ့နည္းသြား ခဲ့ၿပီးျဖစ္၏။
အာတိတ္တစ္ခြင္တစ္ျပင္၌ ေရခဲဖုံးလႊမ္းမႈသည္ စတုရန္းမုိင္ေပါင္း ၁.၁ သန္း က်ဳံ႕သြားခဲ့ၿပီးျဖစ္သည္။ ယင္းဧရိယာပမာဏသည္ ဂရိတ္ ၿဗိ တိန္ကြၽန္းထက္ ပမာဏ ၁၂ ဆႀကီး မားသည္။ ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္တြင္ ယခင္ က တစ္ႏွစ္ပတ္လုံး ေရခဲဖုံးလႊမ္းထား ခဲ့သည့္ အေနာက္ေျမာက္ႏွင့္ အေရွ႕ ေျမာက္ ေရလမ္းေၾကာင္းႏွစ္ခုသည္ ေရခဲ ကင္းမဲ့သြားခဲ့သည္။ လူ႔သမုိင္း တြင္ ပထမဆုံးအႀကိမ္ျဖစ္၏။ ထုိ ေရလမ္းေၾကာင္း၌ ပထမဆုံး ေမာင္းႏွင္သြားလာခဲ့သည့္ ကုန္တင္သေဘၤာ MV Camilla Desgagnes သည္ လုိလုိမယ္မယ္ ေရခဲျပင္ခြဲ သေဘၤာတစ္စင္းကုိ ေခၚေဆာင္သြားခဲ့သည္။ သုိ႔ရာတြင္ သေဘၤာကပၸတိန္က ''ပင္လယ္ထဲမွာ ေရခဲတစ္တုံး ေလာက္ေတာင္မွ မေတြ႕ခဲ့ရဘူးဗ်ာ'' ဟု သတင္းပုိ႔ခဲ့သည္။
၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလတြင္ National Sea Ice Data Center မွ သိပၸံပညာရွင္မ်ားက အာတိတ္ ေရခဲတုိးျမင့္ အရည္ေပ်ာ္လ်က္ရွိသည့္ အတြက္ ပင္လယ္မ်ားတြင္ အပူရွိန္- Heat စုပုံလာေနေၾကာင္း ေထာက္ျပခဲ့သည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ေရခဲပုိမုိအရည္ ေပ်ာ္လာသည္။
ထုိျဖစ္စဥ္ကုိ အာတိတ္ခ်ဲ႕ကားမႈ Arctic Amplificatio ဟုေခၚၾကသည္။ အာတိတ္ေဒသတြင္ မုိးႀကဳိးပစ္မႈ အဆေပါင္း ၂ဝ တုိးျမင့္လာခဲ့ကာ ပထမဆုံး အႀကိမ္ တြန္ျဒာ -Tundra ၌ ေပါက္ေရာက္လ်က္ရွိေသာ သစ္ပင္မ်ား မီးေလာင္ခဲ့ေၾကာင္း ၂ဝဝ၉ ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လတြင္ သိပၸံပညာရွင္မ်ားက ဆုိခဲ့ၾကသည္။
ဆယ္စုႏွစ္ တစ္ခု သုိ႔မဟုတ္ ႏွစ္ခုေလာက္အတြင္း ေျမာက္ဝင္႐ုိး စြန္းေဒသ၌ ေရခဲေပ်ာက္ကြယ္သြား ႏုိင္သည္။ ဂရင္းလန္ကြၽန္း -Green--land ၌သာ ေရခဲက်န္ခဲ့မည္ ျဖစ္ေသာ္လည္း ထုိကြၽန္းေပၚမွ ေရခဲသည္လည္း အလ်င္အျမန္ အရည္ေပ်ာ္လ်က္ ရွိသည္။ ေတာင္ဝင္႐ုိးစြန္းေဒသ အႏၲာတိတ္ - Antarctic ၌လည္း အထူးသျဖင့္ အေနာက္ အႏၲာတိတ္ ေရခဲျပင္ အႀကီးအက်ယ္ အရည္ေပ်ာ္ က်လ်က္ရွိသည္။
တကယ္ေတာ့ လူသားမ်ား အတြက္ မွီတင္းေနထုိင္ရာ ကမၻာႀကီးသည္ ဒယီးဒယုိင္ ျဖစ္လ်က္ ရွိသည္။ မုိးႀကဳိးပစ္သည္။ လွ်ပ္စီး လက္သည္။ ေရခဲျပင္မ်ား ေပ်ာက္ကြယ္လာသည္။ ၁၉၈ဝ ႏွစ္မ်ားေလာက္မွ စတင္၍ ကမၻာ့ အပူပုိင္း ေဒသ Tropics သည္ ေျမာက္ဘက္ ႏွင့္ေတာင္ဘက္သုိ႔ လတၱီတြဒ္ - ႏွစ္ဒီဂရီေလာက္ ခ်ဲ႕ကားခဲ့ၿပီး ျဖစ္သည္။ ယခုအခါ ကမၻာႀကီး၏ စတုရန္းမုိင္ေပါင္း ၈.၅ သန္းတြင္ အပူပုိင္းဇုန္ ရာသီဥတု ျဖစ္ေပၚလ်က္ ရွိသည္။ အပူပုိင္းဇုန္ ေျမာက္ဘက္ ႏွင့္ ေတာင္ဘက္သုိ႔ တုိးခ်ဲ႕လာမႈက သူ႔အရင္ ေျခာက္ေသြ႕ေသာ အပူပုိင္း ဇုန္ေအာက္ ရာသီဥတုကို ျဖစ္ေပၚေစသည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ ပူျပင္းေျခာက္ ေသြ႕ေသာ အရပ္ေဒသမ်ား ပုိမုိျဖစ္ ေပၚလာေစသည္။ ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္တြင္ ၾသစေၾတးလ်တုိက္ ထက္ဝက္သည္ ပူျပင္းေျခာက္ေသြ႕ၿပီး မုိးေခါင္ခဲ့၏။
ကမၻာႀကီး ပူေႏြးလာမႈက အစစ အရာရာကို ေျပာင္းလဲပစ္လ်က္ ရွိသည္။ ေရခုိးေရေငြ႕ကုိ ပုိမုိသိမ္းသြင္း ထားႏုိင္သည္။ ဤအခ်က္က အက်ဳိးဆက္ ႏွစ္ခုကုိ ျဖစ္ေပၚေစသည္။ မုိးနည္းေသာ ေဒသမ်ားတြင္ အေငြ႕ျပန္ မႈကုိတုိးတက္ေစၿပီး မုိးေခါင္မႈျဖစ္ ေပၚေစသည္။ စုိစြတ္ေသာ ေဒသမ်ားတြင္ ယခင္ကထက္ မုိးရြာသြန္းမႈ တုိးျမင့္လာေစၿပီး မုိးသဲႀကီးမဲႀကီး ရြာသြန္းသျဖင့္ ေရလႊမ္းမုိးမႈ၊ ေျမၿပဳိမႈ တုိးတက္ျဖစ္ထြန္းလာသည္။
အေမရိကန္အေနာက္ေတာင္ ပုိင္းေဒသသည္ အၿမဲတမ္း မုိးေခါင္ ရပ္ဝန္းေဒသ ျဖစ္လာႏုိင္သည္ဟု ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္က ပညာရွင္မ်ား ေဟာ ကိန္းထုတ္ခဲ့ၾကသည္။ Colorado ျမစ္ကုိ ေက်ာေထာက္ေနာက္ခံေပး ထားသည့္ Lake Mead သည္ ၂ဝ၂၁ ခုႏွစ္တြင္ ခန္းေျခာက္သြားရန္ ၅ဝ ရာခုိင္ႏႈန္း အလားအလာရွိေၾကာင္း အဆုိပါပညာရွင္မ်ားကပင္ ဆုိခဲ့သည္။ ထုိေဒသတြင္ ဂ်ဳံ၊ ေျပာင္းႏွင့္ ဘာလီ အထြက္ႏႈန္းသည္ ရာသီဥတုပူျပင္း ေျခာက္ေသြ႕လာမႈေၾကာင့္ တစ္ႏွစ္ လွ်င္ တစ္ခ်ိန္ သန္း ၄ဝ က်ဆင္း လ်က္ရွိေၾကာင္း ေထာက္ျပခဲ့သည္။
ပူးျပင္းေျခာက္ေသြ႕မႈ က်ယ္ျပန္႔လာေနသည္။ ၂ဝဝ၉ ခုႏွစ္ အေစာပုိင္းတြင္ ဂ်ဳံ အႀကီးအက်ယ္ စုိက္ပ်ဳိးသည့္ တ႐ုတ္ျပည္ ေျမာက္ပုိင္း၌ မုိးေခါင္ခဲ့သည္။ စံခ်ိိန္တင္ေလာက္ေအာင္ ရက္ေပါင္း ၁ဝဝ မုိးမရြာခဲ့။ ၂ဝဝ၉ ခုႏွစ္က အိႏၵိယႏွင့္ ဘရာ ဇီးေတာင္ပုိင္း၌လည္း မုိးမရြာခဲ့ေပ။ အာဂ်င္တီးနား ႏုိင္ငံတြင္လည္း မုိးေခါင္ခဲ့သျဖင့္ ဂ်ဳံအထြက္ႏႈန္း ႏွစ္ ၂ဝ အတြင္း အနိမ့္ဆုံးသုိ႔ က်ဆင္းခဲ့သည္။
၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္က ေရခဲျမစ္ ပညာရွင္ Lonnie Thompson သည္ တိဘက္ေရခဲျမစ္မွ ေရခဲလႊာမ်ားကို ထုိး ေဖာက္ရယူခဲ့ရာတြင္ ျမင္ေတြ႕ေနက် ေရခဲလႊာမ်ားေပ်ာက္ကြယ္သြားၿပီး ျဖစ္ သည္ကုိ ေတြ႕ခဲ့ရသည္။ ယခင္ကဆုိ လွ်င္ ေရခဲအူတုိင္ထဲတြင္ ၁၉၆ဝ ႏွစ္ မ်ားက အႏုျမဴ စမ္းသပ္ေဖာက္ခြဲရာ မွ လြင့္စင္ခဲ့သည့္ ေရဒီယုိ သတၱိၾကြ ျဒပ္မႈန္မ်ား ေတြ႕ရစၿမဲျဖစ္သည္။ ယခု ေတာ့ ေရခဲျမစ္ အရည္ေပ်ာ္မႈေၾကာင့္ ယင္းအလႊာမ်ား မရွိေတာ့ေပ။
နီေပါႏုိင္ငံ၏ သုေတသနျပဳခ်က္ တစ္ခုတြင္ ဟိမဝႏၲာေတာင္၏ အပူခ်ိန္သည္ တစ္ႏွစ္လွ်င္ တစ္ဒီဂရီဖာ ရင္ဟုိက္၏ ဆယ္ပုံတစ္ပုံ ျမင့္တက္ လ်က္ရွိေၾကာင္း ေဖာ္ျပခဲ့သည္။ ဆယ္ႏွစ္ၾကာလွ်င္ တစ္ဒီဂရီဖာရင္ ဟုိက္ျမင့္တက္မည္ဟု ဆုိလုိသည္။ အစီရင္ခံစာ တစ္ခုတြင္ ဟိမဝႏၲာ ေတာင္တန္းမွ ေရခဲျမစ္မ်ား ၂ဝ၃၅ ခုႏွစ္တြင္ ေပ်ာက္ကြယ္သြားႏုိင္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပခဲ့ရာ ယင္းအဆုိႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျပႆနာတက္ခဲ့သည္။ သုိ႔ရာတြင္ ၁၉၂၁ ခုႏွစ္က ဧဝရက္ ေတာင္ထိပ္တက္ရန္ ေရာက္ခဲ့သည့္ Mallory ႐ုိက္ကူးခဲ့ေသာ ဓာတ္ပုံတြင္ ျမင္ေတြ႕ရသည့္ ဟိမဝႏၲာ ေတာင္ေျခမွ ေဒါင္လုိက္အျမင့္ ေပ ၃ဝဝ ရွိ ေရခဲထုမွာ ယခုအခါ ေပ်ာက္ကြယ္ သြားခဲ့ၿပီး ျဖစ္သည္။
ဤသုိ႔ေသာ ျဖစ္ရပ္မ်ဳိးကို ဟိမဝႏၲာေတာင္တန္း၌သာ ေတြ႕ျမင္ ၾကရသည္မဟုတ္။ ဘုိလီးဗီးယား ႏုိင္ငံမွ ႏွစ္ေပါင္း ၁၈ဝဝဝ သက္ တမ္းရွိ ေရခဲျမစ္ Chacaltaya Glacier သည္လည္း ေပ်ာက္ကြယ္သြား ခဲ့ၿပီးျဖစ္သည္။ ယခင္ကဆုိလွ်င္ Chacaltaya ေတာင္တန္းေပၚတြင္ ကမၻာ့အျမင့္ဆုံး ေရခဲျပင္ ႏွင္းေလွ်ာ စီးစခန္းႀကီးတစ္ခု ရွိခဲ့သည္။ ယခု မရွိေတာ့။ သုိ႔ရာတြင္ ယင္းႏွင္းေလွ်ာ စီးစခန္းႀကီးမရွိသည္က သိပ္ၿပီး အေရးမႀကီး။ Chacaltaya ေရခဲျမစ္သည္ ျမစ္ေအာက္ဘက္တြင္ ေနထုိင္ ၾကေသာ သန္းေပါင္းမ်ားစြာေသာ လူမ်ားအတြက္ သုံးေရ ေသာက္ေရ ျဖန္႔ေဝေပးေနခဲ့သည့္ ျမစ္ႀကီးတစ္စင္း ျဖစ္သည္။ ေရခဲျမစ္ႀကီး ေပ်ာက္ကြယ္သြားခဲ့ၿပီးျဖစ္၍ ယင္းျမစ္ေအာက္ဘက္ေန လူေပါင္းေျမာက္ျမားစြာ အတြက္ ေရအခက္အခဲႏွင့္ ႀကဳံႀကဳိက္ရေတာ့သည္။
လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ ၁ဝဝ ေလာက္က ဆြီဒင္ႏုိင္ငံမွ ဓာတုေဗဒ ပညာရွင္ Svante Arrhenius က ''ကြၽႏု္ပ္ တုိ႔သည္ ေက်ာက္မီးေသြး တြင္းမ်ားကုိ မီး႐ႈိ႕ၿပီး ေလထုထဲသုိ႔ ပုိ႔လႊတ္ေန ၾကသည္''ဟု ေထာက္ျပခဲ့သည္။ ထုိသုိ႔ လုပ္ေဆာင္မႈေၾကာင့္ ေလထုပူေႏြး လာႏုိင္ေၾကာင္း ေဖာ္ၫႊန္းခဲ့ ေပေသးသည္။ မည္သူမွ် ဂ႐ုမစုိက္ခဲ့ၾက။ အေလးမထားခဲ့ၾက။ ၁၉၅ဝ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ား ေရာက္ေတာ့မွ သိပၸံပညာရွင္မ်ား ေလထုထဲမွ ကာဘြန္ ဒုိင္ေအာက္ဆုိဒ္ဓာတ္ေငြ႕ကုိ တုိင္းတာမႈမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကသည္။
၁၉၈၈ ခုႏွစ္၊ ဇြန္လတြင္ အေမရိကန္ ကြန္ဂရက္လႊတ္ေတာ္ ေရွ႕ေမွာက္၌ NASA သိပၸံပညာရွင္ James Hansen က ကမၻာႀကီး ပူေႏြး လာၿပီျဖစ္ေၾကာင္း ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆုိ ခဲ့ေတာ့မွ လူအေတာ္မ်ားမ်ားသည္ Global Warming အေၾကာင္း သိရွိ လာခဲ့ၾကသည္။ သုိ႔ရာတြင္ လူအမ်ား အျပားက ယင္းျပႆနာမွာ အနာဂတ္ ကာလႏွင့္သာ သက္ဆုိင္သည္ ဟု ထင္မွတ္ခဲ့ၾကသည္။
သဘာဝ ပတ္ဝန္းက်င္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ က်င္းပခဲ့သည့္ ၁၉၉၂ ခုႏွစ္ ရီယုိထိပ္သီး ညီလာခံ -Rio Summit ထုတ္ျပန္ေၾကညာခ်က္တြင္ ကမၻာ့ ဥတုရာသီ ေျပာင္းလဲမႈ - Climate Change ကို ထည့္သြင္း ေဖာ္ ျပခဲ့ျခင္းပင္ မရွိခဲ့ေပ။ ဥတုရာသီ အေျပာင္းအလဲႏွင့္ ပတ္သက္လွ်င္ လူအေတာ္မ်ားမ်ားက အနာဂတ္ျပဝါ က်-Future Tense ျဖင့္ေျပာေလ့ေျပာ ထရွိၾကသည္။ ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္ သမၼတ ေရြးေကာက္ပြဲအတြက္ ဆြယ္တရား ေဟာစဥ္တြင္ပင္ Barack Obama က ဂလုိဘယ္ကပ္ေဘးမွ အနာဂတ္ မ်ဳိးဆက္သစ္မ်ားကို ကယ္တင္ရန္ ေဆာင္ၾကဥ္းသင့္ေၾကာင္း ေဟာေျပာ ခဲ့သည္။
တကယ္ေတာ့ ကမၻာႀကီး ပူေႏြးမႈႏွင့္ ဥတုရာသီ အေျပာင္းအလဲသည္ ယခုပင္ ခ်က္ခ်င္းလက္ငင္း ျဖစ္ပ်က္လ်က္ရွိသည္။ အနာဂတ္တြင္ မဟုတ္။ ပစၥဳပၸန္၌ ျဖစ္ေပၚေနျခင္း ျဖစ္သည္။ ကမၻာႀကီးတြင္ ႐ုတ္တရက္ ေရခဲျပင္ ေရခဲျမစ္မ်ား အရည္ ေပ်ာ္လာသည္။ ေဒသအေတာ္မ်ားမ်ား၌ ပူျပင္းေျခာက္ေသြ႕မႈ ခ်ဲ႕ကားလာသည္။ ေရထဲတြင္ အက္စစ္တုိးပြားလာသည္။ မုိးႀကီးေရလွ်ံလာသည္။ မုန္တုိင္းႀကီးမ်ား အင္အားႀကီးမား လာသည္ႏွင့္အမွ် တုိက္ခတ္မႈ ၾကာရွည္လာသည္။ ေတာမီးမ်ား တစ္ေနရာမဟုတ္ တစ္ေနရာ တရစပ္ မီးေလာင္လာသည္။
ယေန႔ကမၻာသစ္၏ ေရာဂါကုိ ေဆးၿမီးတုိႏွင့္ ကုစား၍ မရႏုိင္ေတာ့ေပ။ ဥတုရာသီ ေျပာင္းလဲမႈကုိ ရပ္တန္႔လုိလွ်င္ လူသားတုိ႔၏ စားေသာက္ ေနထုိင္ေရး ဘဝပုံစံကုိ အေျခခံမွစ၍ ေျပာင္းလဲပစ္ ၾကရေတာ့မည္။ ဒါမွ ေတာ္႐ုံက်မည္။ မဟုတ္လွ်င္ ...။
Ref : Bill Mckibben : EAARTH (2010)
သစ္ထြန္းလူ
http://www.zaygwet.com/science.php?id=183
လူသားမ်ားသည္ ဤကမၻာ ၿဂဳိဟ္ေပၚ၌ အေျခခ် ေနထုိင္လာခဲ့ ၾကသည္မွာ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေသာင္း နီးပါးရွိခဲ့ၿပီ။ လူသားမ်ားအတြက္ ေနခ်င့္စဖြယ္ အလြန္သာယာလွပသည့္ ကမၻာႀကီးလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါ၏။
ကမၻာႀကီး၏ ပ်မ္းမွ် အပူခ်ိန္မွာ ၅၈ ဒီဂရီ ဖာရင္ဟုိက္ ႏွင့္ ၆ဝ ဒီဂရီ ဖာရင္ဟုိက္ အၾကားမွာသာ အေရြ႕အေျပာင္း ရွိခဲ့သည္။ ကမၻာႀကီး၏ ပူေႏြးမႈက တုိက္ႀကီးမ်ား - Continents ၏ အလယ္မွ ေရခဲျပင္ႀကီးမ်ားကုိ ကမၻာ့အစြန္အဖ်ားသုိ႔ ေနာက္ဆုတ္သြား ေစခ့ဲသည္။ လူသားတို႕ ေကာက္ပဲသီးႏွံပင္မ်ား စုိက္ပ်ဳိးခြင့္ ရလာခဲ့ၾကသည္။ ကမၻာႀကီး ေအးျမလာမႈက ျမင့္မားေသာ ေတာင္မ်ားေပၚတြင္ ဆီးႏွင္းမ်ားက်ၿပီး ေရခဲျမစ္မ်ား ျဖစ္ေပၚေစခဲ့သည္။
ျမင့္မားေသာ ေတာင္မ်ားေပၚမွ ေရခဲျမစ္မ်ားသည္ တျဖည္းျဖည္း အရည္ေပ်ာ္ၿပီး ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ားအျဖစ္ ေတာင္ၾကားမ်ားကုိ ျဖတ္သန္းလ်က္၊ လြင္ျပင္မ်ားကို ျဖတ္ေက်ာ္လ်က္ တစ္ႏွစ္ပတ္လုံး တသြင္သြင္ စီးဆင္းခဲ့ၾကသည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ လူသားမ်ား အတြက္ ေသာက္ေရသုံးေရ အဆက္မျပတ္ ရရွိခဲ့သည္။ ျမစ္ေရ၊ ေခ်ာင္းေရကုိလည္း တူးေျမာင္းမ်ားေဖာက္လုပ္ သြယ္တန္းကာ လယ္ကြင္း စုိက္ခင္းမ်ားသုိ႔ သယ္ပုိ႔ ယူေဆာင္ခဲ့ ၾက၏။
ေကာင္းမြန္ေသာ ရာသီဥတုေၾကာင့္ စုိက္ပ်ဳိးေမြးျမဴေရး လုပ္ငန္းမ်ား ျဖစ္ထြန္းလာသည္။ လူ႔ယဥ္ေက်းမႈ အသုိင္းအဝန္းမ်ား တစ္စတစ္စ ျဖစ္ေပၚလာခဲ့သည္။ ပင္လယ္ကမ္းနားႏွင့္ ျမစ္ႀကီးမ်ား၏ ကမ္းနံေဘးမ်ားတြင္ ၿမဳိ႕ႀကီးမ်ား အစီအရီ ထြက္ေပၚလာသည္။ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာ ျပင္မွာလည္း သိပ္ၿပီးေျပာင္းလဲမႈ မရွိ။ ရာသီဥတုမွာ ပုံမွန္ျဖစ္သည္။
လူသားမ်ားအေနျဖင့္ ေႏြ၊ မုိး၊ ေဆာင္း ရာသီဥတု အကူးအေျပာင္းကုိပင္ ခန္႔မွန္းတတ္လာၾကၿပီး စုိက္ပ်ဳိးပင္မ်ားကုိ ရာသီႏွင့္ အံဝင္ခြင္က် စုိက္ပ်ဳိးတတ္လာခဲ့ၾကသည္။ လူသားမ်ားအတြက္ ဤကမၻာႀကီးသည္ အေနေတာ္ ကမၻာႀကီး ျဖစ္ပါေလ၏။
လွပေသာ ကမၻာႀကီးကုိ ကဗ်ာ ဆရာႀကီးမ်ားက အမ်ဳိးမ်ဳိး အဖုံဖုံ သီကုံးေရးဖြဲ႕ ခဲ့ၾကသည္။ သုိ႔ရာတြင္ ဤမွ်လွပေသာ ကမၻာႀကီးကုိ လူသားမ်ားသည္ ၁၉၆၈ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ ဘာလ ေရာက္ေတာ့မွ အေသအခ်ာ မ်က္ဝါးထင္ထင္ ျမင္ေတြ႕ခြင့္ရရွိခ့ဲ ၾကေပသည္။
အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုမွ လႊတ္တင္ခဲ့ေသာ အပုိလုိ -၈ ဒုံးပ်ံ ယာဥ္သည္ လကုိ လွည့္ပတ္ကာ ဓာတ္ပုံ႐ုိက္ယူလ်က္ ရွိသည္။ အာကာသ ယာဥ္သည္ လကမၻာကုိသာ စူးစုိက္ၿပီး သဲႀကီးမဲႀကီး ဓာတ္ပုံ႐ုိက္ကူးေနသည္။ သူတုိ႔၏ တာဝန္မွာ ဒါပဲ ျဖစ္သည္။ ေနာင္တစ္ခ်ိန္ လကမၻာ ေပၚသုိ႔ လူသားမ်ား ဆင္းသက္ႏုိင္ရန္ ေနရာရွာေဖြ ေနၾကျခင္း ျဖစ္သည္။
ေနာက္ထပ္ တာဝန္တစ္ခု ရွိေသးသည္။ အာကာသထဲတြင္ အာကာသယာဥ္ ရပ္နားရမည့္ ေနရာကုိလည္း တြက္ခ်က္သတ္မွတ္ေပးရန္ လုိေသးသည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ Apollo -8 အာကာသယာဥ္ လကမၻာကုိ စတုတၴအႀကိမ္ လွည့္ပတ္စဥ္တြင္ အာကာသယာဥ္မႉး Commander Frank Borman သည္ အာကာသယာဥ္ကုိ လကမၻာဘက္ မ်က္ႏွာျပဳေနရာမွ အနည္းငယ္ တိမ္းေစာင္းၿပီး အျခားတစ္ဘက္သုိ႔ လွည့္ေျပာင္းလုိက္သည္။
ဘုရားေရ၊ ကမၻာႀကီးေဟ့ - Oh my God! Here's the earth coming up. ဟူ၍ Borman က အလန္႔တၾကား ေအာ္ဟစ္လုိက္သည္။ ယာဥ္ေပၚတြင္ လုိက္ပါလာသည့္ Bill Anders က ကပ်ာကယာ ကင္မရာကို လွမ္းယူၿပီး ဓာတ္ပုံ႐ုိက္လုိက္သည္။ ယခုအခါ ဤဓာတ္ပုံကုိ လူတုိင္းလုိလုိ ေတြ႕ျမင္ဖူးၾကမည္ ထင္သည္။ က်ယ္ေျပာလွသည့္ အာကာသ ေနာက္ခံတြင္ အျဖဴအျပာ ေဂၚလီ လုံးတစ္လုံးလုိ ေပါေလာေမ်ာေနေသာ ကမၻာလုံး။''ဒီေလာက္လွပတဲ့ ကမၻာႀကီးကို တစ္သက္ မေမ့ဘူးဗ်ာ''ဟူ၍ Borman က မွတ္ခ်က္ျပဳခဲ့သည္။ ဟုတ္ပါသည္။ အာကာသထဲတြင္ သူတုိ႔ ျမင္ေတြ႕ေနရသည့္ အရာမ်ားမွာ အျဖဴအမည္း ေက်ာက္တုံးႀကီးမ်ားသာ ျဖစ္သည္။ အာကာသယာဥ္တြင္ လုိက္ပါလာသည့္ ေနာက္တစ္ဦး Jim Lovell က ကမၻာႀကီးဟာ သဲကႏၲာရထဲက ဧရာမ အုိေအစစ္ ကြန္းခုိရာႀကီး တစ္ခုလုိပါပဲဟု ဆုိသည္။
ထုိကမၻာႀကီးကို လူသားမ်ားက A တစ္လုံးျဖင့္ Earth ဟု ကမၸည္းထုိး ေခၚဆုိခဲ့ၾကသည္။ သုိ႕ရာတြင္ ယေန႔ ကြၽႏု္ပ္တုိ႔ ေနထုိင္ေနၾကသည့္ ကမၻာႀကီးသည္ ထုိကမၻာႀကီး မဟုတ္ေတာ့ပါ။ ႏွစ္ေပါင္း ၄ဝ ေက်ာ္ေလာက္တြင္ အႀကီးအက်ယ္ ေျပာင္းလဲသြားခဲ့ပါၿပီ။ ယေန႔ ကြၽႏု္ပ္တုိ႔ အားလုံးသည္ ကမၻာသစ္ တစ္ခုတြင္ ေနထုိင္ေနၾကျခင္း ျဖစ္သည္။ ကမၻာသစ္ကုိ Bill Mckibben က A ႏွစ္လုံးျဖင့္ Eaarth ဟု ကင္ပြန္းတပ္ခဲ့သည္။ ကမၻာႀကီး အေဟာင္းႏွင့္အသစ္ ခြဲျခားပစ္လုိဟန္ရွိ၏။
အမ်ားအားျဖင့္ ကြၽႏု္ပ္တုိ႔သည္ ယခင္ ကမၻာေဟာင္းႀကီးထဲတြင္ ေနထုိင္ဆဲ ေနထုိင္ၿမဲ ျဖစ္သည္ဟု မွတ္ယူၾကျခင္းမွာလည္း အေၾကာင္းေတာ့ ရွိသည္။ ကမၻာၿဂဳိဟ္သည္ ေနလုံးႀကီး အျပင္ဘက္ သုံးခုေျမာက္ ေက်ာက္စုိင္တုံးႀကီး ျဖစ္ေနဆဲ။ ကမၻာေပၚတြင္ ေလးပုံသုံးပုံကုိ ေရထုက လႊမ္းၿခဳံထားဆဲ။ ကမၻာ့ဆြဲငင္အား အရင္ကလုိ ရွိေနဆဲ။ ဤသုိ႔ေသာ အေၾကာင္းအခ်က္မ်ားေၾကာင့္ ကမၻာႀကီးသည္ မေျပာင္းမလဲ ယခင္က အတုိင္းပင္ဟု ဆုိခ်င္ၾကသည္။
တကယ္ေတာ့ ကမၻာႀကီးသည္ ယခင္ႏွင့္မတူ အႀကီးအက်ယ္ ေျပာင္းလဲခဲ့ပါၿပီ။ လူသားတုိ႔ ႐ုပ္ၾကြင္းေလာင္စာမ်ား Fossil Fuel အလြန္အမင္း မီး႐ႈိ႕ခဲ့မႈေၾကာင့္ ကမၻာၿဂဳိဟ္၏ အပူခ်ိန္သည္ တစ္ဒီဂရီ ဆဲလ္ဆီးယပ္-Celsius ခန္႔ ျမင့္တက္ခဲ့ၿပီး ျဖစ္၏။ အပူခ်ိန္ကုိ ဖယ္ရင္ဟုိက္ Fahrenheit ႏွင့္ ေဖာ္ျပလွ်င္ ၁.၅ ဒီဂရီေက်ာ္ေလာက္ ျမင့္တက္ခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ ဤသုိ႔ ကမၻာႀကီး ပူေႏြးလာမႈေၾကာင့္ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္ အထက္ မုိးတိမ္ေတာင္မ်ားကုိ ငါးမုိင္ခန္႔ ျမင့္တက္ေစၿပီး မုိးသက္မုန္တုိင္း က်မႈကုိ ၄၅ ရာခုိင္ႏႈန္း ျမင့္မားေစ ေၾကာင္း ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလ NASA ေလ့လာမႈတစ္ခုက ေဖာ္ျပသည္။
ယေန႔ကမၻာတြင္ မုိးရြာသြန္းမႈ သည္ လြန္ခဲ့ေသာ ဆယ္စုႏွစ္က ထက္ ၁၅ ရာခုိင္ႏႈန္း ပုိမ်ားလာ သည္။ ဆဲလ္စီးယပ္ တစ္ဒီဂရီတုိင္းက လွ်ပ္စီးလက္၊ မုိးႀကဳိးပစ္မႈကုိ ေျခာက္ရာခုိင္ႏႈန္း တုိးတက္ေစ ေၾကာင္း ဥတုရာသီသိပၸံပညာရွင္ Amanda Staudt ကဆုိသည္။ ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္၊ ဇြန္လအတြင္း တစ္ေန႔တည္း တြင္ မုိးႀကဳိးပစ္မႈ အႀကိမ္ေပါင္း ၁၇ဝဝ ေက်ာ္ ျဖစ္ေပၚခဲ့သျဖင့္ ကာလီဖုိးနီးယား တစ္နံတစ္လ်ား ေတာမီးေလာင္မႈ ေနရာ အႏွံ႔အျပား၌ ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။
အပူခ်ိန္ ျမင့္တက္လာမႈေၾကာင့္ အာတိတ္ - Arctic ေရခဲျပင္ႀကီး အရည္ေပ်ာ္က်လ်က္ ရွိသည္။ ဆယ္စုႏွစ္ ႏွစ္ခုခန္႔ပင္ ၾကာျမင့္ခဲ့ၿပီ။ သုိ႔ရာတြင္ ၂ဝဝ၇ ခုႏွစ္ ေႏြရာသီတြင္ ေရခဲျပင္ အရည္ေပ်ာ္မႈ တုိးျမင့္သြား ခဲ့သည္။ ေအာက္တုိဘာလ အာတိတ္ ည ေရာက္လာခ်ိန္တြင္ အာတိတ္ေရ ခဲျပင္သည္ ယခင္ကထက္ ၂၂ ရာခုိင္ ႏႈန္း ေလ်ာ့နည္းသြားခဲ့ၿပီးျဖစ္သည္။ Apollo-8 ေပၚမွ ကမၻာႀကီးကုိ ဓာတ္ ပုံ႐ုိက္ကူးခဲ့ခ်ိန္ကႏွင့္ ႏႈိင္းယွဥ္လွ်င္ ေရခဲ ၄ဝ ရာခုိင္ႏႈန္း ေလ်ာ့နည္းသြား ခဲ့ၿပီးျဖစ္၏။
အာတိတ္တစ္ခြင္တစ္ျပင္၌ ေရခဲဖုံးလႊမ္းမႈသည္ စတုရန္းမုိင္ေပါင္း ၁.၁ သန္း က်ဳံ႕သြားခဲ့ၿပီးျဖစ္သည္။ ယင္းဧရိယာပမာဏသည္ ဂရိတ္ ၿဗိ တိန္ကြၽန္းထက္ ပမာဏ ၁၂ ဆႀကီး မားသည္။ ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္တြင္ ယခင္ က တစ္ႏွစ္ပတ္လုံး ေရခဲဖုံးလႊမ္းထား ခဲ့သည့္ အေနာက္ေျမာက္ႏွင့္ အေရွ႕ ေျမာက္ ေရလမ္းေၾကာင္းႏွစ္ခုသည္ ေရခဲ ကင္းမဲ့သြားခဲ့သည္။ လူ႔သမုိင္း တြင္ ပထမဆုံးအႀကိမ္ျဖစ္၏။ ထုိ ေရလမ္းေၾကာင္း၌ ပထမဆုံး ေမာင္းႏွင္သြားလာခဲ့သည့္ ကုန္တင္သေဘၤာ MV Camilla Desgagnes သည္ လုိလုိမယ္မယ္ ေရခဲျပင္ခြဲ သေဘၤာတစ္စင္းကုိ ေခၚေဆာင္သြားခဲ့သည္။ သုိ႔ရာတြင္ သေဘၤာကပၸတိန္က ''ပင္လယ္ထဲမွာ ေရခဲတစ္တုံး ေလာက္ေတာင္မွ မေတြ႕ခဲ့ရဘူးဗ်ာ'' ဟု သတင္းပုိ႔ခဲ့သည္။
၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလတြင္ National Sea Ice Data Center မွ သိပၸံပညာရွင္မ်ားက အာတိတ္ ေရခဲတုိးျမင့္ အရည္ေပ်ာ္လ်က္ရွိသည့္ အတြက္ ပင္လယ္မ်ားတြင္ အပူရွိန္- Heat စုပုံလာေနေၾကာင္း ေထာက္ျပခဲ့သည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ေရခဲပုိမုိအရည္ ေပ်ာ္လာသည္။
ထုိျဖစ္စဥ္ကုိ အာတိတ္ခ်ဲ႕ကားမႈ Arctic Amplificatio ဟုေခၚၾကသည္။ အာတိတ္ေဒသတြင္ မုိးႀကဳိးပစ္မႈ အဆေပါင္း ၂ဝ တုိးျမင့္လာခဲ့ကာ ပထမဆုံး အႀကိမ္ တြန္ျဒာ -Tundra ၌ ေပါက္ေရာက္လ်က္ရွိေသာ သစ္ပင္မ်ား မီးေလာင္ခဲ့ေၾကာင္း ၂ဝဝ၉ ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လတြင္ သိပၸံပညာရွင္မ်ားက ဆုိခဲ့ၾကသည္။
ဆယ္စုႏွစ္ တစ္ခု သုိ႔မဟုတ္ ႏွစ္ခုေလာက္အတြင္း ေျမာက္ဝင္႐ုိး စြန္းေဒသ၌ ေရခဲေပ်ာက္ကြယ္သြား ႏုိင္သည္။ ဂရင္းလန္ကြၽန္း -Green--land ၌သာ ေရခဲက်န္ခဲ့မည္ ျဖစ္ေသာ္လည္း ထုိကြၽန္းေပၚမွ ေရခဲသည္လည္း အလ်င္အျမန္ အရည္ေပ်ာ္လ်က္ ရွိသည္။ ေတာင္ဝင္႐ုိးစြန္းေဒသ အႏၲာတိတ္ - Antarctic ၌လည္း အထူးသျဖင့္ အေနာက္ အႏၲာတိတ္ ေရခဲျပင္ အႀကီးအက်ယ္ အရည္ေပ်ာ္ က်လ်က္ရွိသည္။
တကယ္ေတာ့ လူသားမ်ား အတြက္ မွီတင္းေနထုိင္ရာ ကမၻာႀကီးသည္ ဒယီးဒယုိင္ ျဖစ္လ်က္ ရွိသည္။ မုိးႀကဳိးပစ္သည္။ လွ်ပ္စီး လက္သည္။ ေရခဲျပင္မ်ား ေပ်ာက္ကြယ္လာသည္။ ၁၉၈ဝ ႏွစ္မ်ားေလာက္မွ စတင္၍ ကမၻာ့ အပူပုိင္း ေဒသ Tropics သည္ ေျမာက္ဘက္ ႏွင့္ေတာင္ဘက္သုိ႔ လတၱီတြဒ္ - ႏွစ္ဒီဂရီေလာက္ ခ်ဲ႕ကားခဲ့ၿပီး ျဖစ္သည္။ ယခုအခါ ကမၻာႀကီး၏ စတုရန္းမုိင္ေပါင္း ၈.၅ သန္းတြင္ အပူပုိင္းဇုန္ ရာသီဥတု ျဖစ္ေပၚလ်က္ ရွိသည္။ အပူပုိင္းဇုန္ ေျမာက္ဘက္ ႏွင့္ ေတာင္ဘက္သုိ႔ တုိးခ်ဲ႕လာမႈက သူ႔အရင္ ေျခာက္ေသြ႕ေသာ အပူပုိင္း ဇုန္ေအာက္ ရာသီဥတုကို ျဖစ္ေပၚေစသည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ ပူျပင္းေျခာက္ ေသြ႕ေသာ အရပ္ေဒသမ်ား ပုိမုိျဖစ္ ေပၚလာေစသည္။ ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္တြင္ ၾသစေၾတးလ်တုိက္ ထက္ဝက္သည္ ပူျပင္းေျခာက္ေသြ႕ၿပီး မုိးေခါင္ခဲ့၏။
ကမၻာႀကီး ပူေႏြးလာမႈက အစစ အရာရာကို ေျပာင္းလဲပစ္လ်က္ ရွိသည္။ ေရခုိးေရေငြ႕ကုိ ပုိမုိသိမ္းသြင္း ထားႏုိင္သည္။ ဤအခ်က္က အက်ဳိးဆက္ ႏွစ္ခုကုိ ျဖစ္ေပၚေစသည္။ မုိးနည္းေသာ ေဒသမ်ားတြင္ အေငြ႕ျပန္ မႈကုိတုိးတက္ေစၿပီး မုိးေခါင္မႈျဖစ္ ေပၚေစသည္။ စုိစြတ္ေသာ ေဒသမ်ားတြင္ ယခင္ကထက္ မုိးရြာသြန္းမႈ တုိးျမင့္လာေစၿပီး မုိးသဲႀကီးမဲႀကီး ရြာသြန္းသျဖင့္ ေရလႊမ္းမုိးမႈ၊ ေျမၿပဳိမႈ တုိးတက္ျဖစ္ထြန္းလာသည္။
အေမရိကန္အေနာက္ေတာင္ ပုိင္းေဒသသည္ အၿမဲတမ္း မုိးေခါင္ ရပ္ဝန္းေဒသ ျဖစ္လာႏုိင္သည္ဟု ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္က ပညာရွင္မ်ား ေဟာ ကိန္းထုတ္ခဲ့ၾကသည္။ Colorado ျမစ္ကုိ ေက်ာေထာက္ေနာက္ခံေပး ထားသည့္ Lake Mead သည္ ၂ဝ၂၁ ခုႏွစ္တြင္ ခန္းေျခာက္သြားရန္ ၅ဝ ရာခုိင္ႏႈန္း အလားအလာရွိေၾကာင္း အဆုိပါပညာရွင္မ်ားကပင္ ဆုိခဲ့သည္။ ထုိေဒသတြင္ ဂ်ဳံ၊ ေျပာင္းႏွင့္ ဘာလီ အထြက္ႏႈန္းသည္ ရာသီဥတုပူျပင္း ေျခာက္ေသြ႕လာမႈေၾကာင့္ တစ္ႏွစ္ လွ်င္ တစ္ခ်ိန္ သန္း ၄ဝ က်ဆင္း လ်က္ရွိေၾကာင္း ေထာက္ျပခဲ့သည္။
ပူးျပင္းေျခာက္ေသြ႕မႈ က်ယ္ျပန္႔လာေနသည္။ ၂ဝဝ၉ ခုႏွစ္ အေစာပုိင္းတြင္ ဂ်ဳံ အႀကီးအက်ယ္ စုိက္ပ်ဳိးသည့္ တ႐ုတ္ျပည္ ေျမာက္ပုိင္း၌ မုိးေခါင္ခဲ့သည္။ စံခ်ိိန္တင္ေလာက္ေအာင္ ရက္ေပါင္း ၁ဝဝ မုိးမရြာခဲ့။ ၂ဝဝ၉ ခုႏွစ္က အိႏၵိယႏွင့္ ဘရာ ဇီးေတာင္ပုိင္း၌လည္း မုိးမရြာခဲ့ေပ။ အာဂ်င္တီးနား ႏုိင္ငံတြင္လည္း မုိးေခါင္ခဲ့သျဖင့္ ဂ်ဳံအထြက္ႏႈန္း ႏွစ္ ၂ဝ အတြင္း အနိမ့္ဆုံးသုိ႔ က်ဆင္းခဲ့သည္။
၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္က ေရခဲျမစ္ ပညာရွင္ Lonnie Thompson သည္ တိဘက္ေရခဲျမစ္မွ ေရခဲလႊာမ်ားကို ထုိး ေဖာက္ရယူခဲ့ရာတြင္ ျမင္ေတြ႕ေနက် ေရခဲလႊာမ်ားေပ်ာက္ကြယ္သြားၿပီး ျဖစ္ သည္ကုိ ေတြ႕ခဲ့ရသည္။ ယခင္ကဆုိ လွ်င္ ေရခဲအူတုိင္ထဲတြင္ ၁၉၆ဝ ႏွစ္ မ်ားက အႏုျမဴ စမ္းသပ္ေဖာက္ခြဲရာ မွ လြင့္စင္ခဲ့သည့္ ေရဒီယုိ သတၱိၾကြ ျဒပ္မႈန္မ်ား ေတြ႕ရစၿမဲျဖစ္သည္။ ယခု ေတာ့ ေရခဲျမစ္ အရည္ေပ်ာ္မႈေၾကာင့္ ယင္းအလႊာမ်ား မရွိေတာ့ေပ။
နီေပါႏုိင္ငံ၏ သုေတသနျပဳခ်က္ တစ္ခုတြင္ ဟိမဝႏၲာေတာင္၏ အပူခ်ိန္သည္ တစ္ႏွစ္လွ်င္ တစ္ဒီဂရီဖာ ရင္ဟုိက္၏ ဆယ္ပုံတစ္ပုံ ျမင့္တက္ လ်က္ရွိေၾကာင္း ေဖာ္ျပခဲ့သည္။ ဆယ္ႏွစ္ၾကာလွ်င္ တစ္ဒီဂရီဖာရင္ ဟုိက္ျမင့္တက္မည္ဟု ဆုိလုိသည္။ အစီရင္ခံစာ တစ္ခုတြင္ ဟိမဝႏၲာ ေတာင္တန္းမွ ေရခဲျမစ္မ်ား ၂ဝ၃၅ ခုႏွစ္တြင္ ေပ်ာက္ကြယ္သြားႏုိင္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပခဲ့ရာ ယင္းအဆုိႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျပႆနာတက္ခဲ့သည္။ သုိ႔ရာတြင္ ၁၉၂၁ ခုႏွစ္က ဧဝရက္ ေတာင္ထိပ္တက္ရန္ ေရာက္ခဲ့သည့္ Mallory ႐ုိက္ကူးခဲ့ေသာ ဓာတ္ပုံတြင္ ျမင္ေတြ႕ရသည့္ ဟိမဝႏၲာ ေတာင္ေျခမွ ေဒါင္လုိက္အျမင့္ ေပ ၃ဝဝ ရွိ ေရခဲထုမွာ ယခုအခါ ေပ်ာက္ကြယ္ သြားခဲ့ၿပီး ျဖစ္သည္။
ဤသုိ႔ေသာ ျဖစ္ရပ္မ်ဳိးကို ဟိမဝႏၲာေတာင္တန္း၌သာ ေတြ႕ျမင္ ၾကရသည္မဟုတ္။ ဘုိလီးဗီးယား ႏုိင္ငံမွ ႏွစ္ေပါင္း ၁၈ဝဝဝ သက္ တမ္းရွိ ေရခဲျမစ္ Chacaltaya Glacier သည္လည္း ေပ်ာက္ကြယ္သြား ခဲ့ၿပီးျဖစ္သည္။ ယခင္ကဆုိလွ်င္ Chacaltaya ေတာင္တန္းေပၚတြင္ ကမၻာ့အျမင့္ဆုံး ေရခဲျပင္ ႏွင္းေလွ်ာ စီးစခန္းႀကီးတစ္ခု ရွိခဲ့သည္။ ယခု မရွိေတာ့။ သုိ႔ရာတြင္ ယင္းႏွင္းေလွ်ာ စီးစခန္းႀကီးမရွိသည္က သိပ္ၿပီး အေရးမႀကီး။ Chacaltaya ေရခဲျမစ္သည္ ျမစ္ေအာက္ဘက္တြင္ ေနထုိင္ ၾကေသာ သန္းေပါင္းမ်ားစြာေသာ လူမ်ားအတြက္ သုံးေရ ေသာက္ေရ ျဖန္႔ေဝေပးေနခဲ့သည့္ ျမစ္ႀကီးတစ္စင္း ျဖစ္သည္။ ေရခဲျမစ္ႀကီး ေပ်ာက္ကြယ္သြားခဲ့ၿပီးျဖစ္၍ ယင္းျမစ္ေအာက္ဘက္ေန လူေပါင္းေျမာက္ျမားစြာ အတြက္ ေရအခက္အခဲႏွင့္ ႀကဳံႀကဳိက္ရေတာ့သည္။
လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ ၁ဝဝ ေလာက္က ဆြီဒင္ႏုိင္ငံမွ ဓာတုေဗဒ ပညာရွင္ Svante Arrhenius က ''ကြၽႏု္ပ္ တုိ႔သည္ ေက်ာက္မီးေသြး တြင္းမ်ားကုိ မီး႐ႈိ႕ၿပီး ေလထုထဲသုိ႔ ပုိ႔လႊတ္ေန ၾကသည္''ဟု ေထာက္ျပခဲ့သည္။ ထုိသုိ႔ လုပ္ေဆာင္မႈေၾကာင့္ ေလထုပူေႏြး လာႏုိင္ေၾကာင္း ေဖာ္ၫႊန္းခဲ့ ေပေသးသည္။ မည္သူမွ် ဂ႐ုမစုိက္ခဲ့ၾက။ အေလးမထားခဲ့ၾက။ ၁၉၅ဝ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ား ေရာက္ေတာ့မွ သိပၸံပညာရွင္မ်ား ေလထုထဲမွ ကာဘြန္ ဒုိင္ေအာက္ဆုိဒ္ဓာတ္ေငြ႕ကုိ တုိင္းတာမႈမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကသည္။
၁၉၈၈ ခုႏွစ္၊ ဇြန္လတြင္ အေမရိကန္ ကြန္ဂရက္လႊတ္ေတာ္ ေရွ႕ေမွာက္၌ NASA သိပၸံပညာရွင္ James Hansen က ကမၻာႀကီး ပူေႏြး လာၿပီျဖစ္ေၾကာင္း ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆုိ ခဲ့ေတာ့မွ လူအေတာ္မ်ားမ်ားသည္ Global Warming အေၾကာင္း သိရွိ လာခဲ့ၾကသည္။ သုိ႔ရာတြင္ လူအမ်ား အျပားက ယင္းျပႆနာမွာ အနာဂတ္ ကာလႏွင့္သာ သက္ဆုိင္သည္ ဟု ထင္မွတ္ခဲ့ၾကသည္။
သဘာဝ ပတ္ဝန္းက်င္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ က်င္းပခဲ့သည့္ ၁၉၉၂ ခုႏွစ္ ရီယုိထိပ္သီး ညီလာခံ -Rio Summit ထုတ္ျပန္ေၾကညာခ်က္တြင္ ကမၻာ့ ဥတုရာသီ ေျပာင္းလဲမႈ - Climate Change ကို ထည့္သြင္း ေဖာ္ ျပခဲ့ျခင္းပင္ မရွိခဲ့ေပ။ ဥတုရာသီ အေျပာင္းအလဲႏွင့္ ပတ္သက္လွ်င္ လူအေတာ္မ်ားမ်ားက အနာဂတ္ျပဝါ က်-Future Tense ျဖင့္ေျပာေလ့ေျပာ ထရွိၾကသည္။ ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္ သမၼတ ေရြးေကာက္ပြဲအတြက္ ဆြယ္တရား ေဟာစဥ္တြင္ပင္ Barack Obama က ဂလုိဘယ္ကပ္ေဘးမွ အနာဂတ္ မ်ဳိးဆက္သစ္မ်ားကို ကယ္တင္ရန္ ေဆာင္ၾကဥ္းသင့္ေၾကာင္း ေဟာေျပာ ခဲ့သည္။
တကယ္ေတာ့ ကမၻာႀကီး ပူေႏြးမႈႏွင့္ ဥတုရာသီ အေျပာင္းအလဲသည္ ယခုပင္ ခ်က္ခ်င္းလက္ငင္း ျဖစ္ပ်က္လ်က္ရွိသည္။ အနာဂတ္တြင္ မဟုတ္။ ပစၥဳပၸန္၌ ျဖစ္ေပၚေနျခင္း ျဖစ္သည္။ ကမၻာႀကီးတြင္ ႐ုတ္တရက္ ေရခဲျပင္ ေရခဲျမစ္မ်ား အရည္ ေပ်ာ္လာသည္။ ေဒသအေတာ္မ်ားမ်ား၌ ပူျပင္းေျခာက္ေသြ႕မႈ ခ်ဲ႕ကားလာသည္။ ေရထဲတြင္ အက္စစ္တုိးပြားလာသည္။ မုိးႀကီးေရလွ်ံလာသည္။ မုန္တုိင္းႀကီးမ်ား အင္အားႀကီးမား လာသည္ႏွင့္အမွ် တုိက္ခတ္မႈ ၾကာရွည္လာသည္။ ေတာမီးမ်ား တစ္ေနရာမဟုတ္ တစ္ေနရာ တရစပ္ မီးေလာင္လာသည္။
ယေန႔ကမၻာသစ္၏ ေရာဂါကုိ ေဆးၿမီးတုိႏွင့္ ကုစား၍ မရႏုိင္ေတာ့ေပ။ ဥတုရာသီ ေျပာင္းလဲမႈကုိ ရပ္တန္႔လုိလွ်င္ လူသားတုိ႔၏ စားေသာက္ ေနထုိင္ေရး ဘဝပုံစံကုိ အေျခခံမွစ၍ ေျပာင္းလဲပစ္ ၾကရေတာ့မည္။ ဒါမွ ေတာ္႐ုံက်မည္။ မဟုတ္လွ်င္ ...။
Ref : Bill Mckibben : EAARTH (2010)
သစ္ထြန္းလူ
http://www.zaygwet.com/science.php?id=183
No comments:
Post a Comment
မိတ္ေဆြ...အခ်ိန္ေလးရရင္ blogg မွာစာလာဖတ္ပါေနာ္
ဗဟုသုတ ရနိုင္တယ္။