“The Enlightenment in America”

ေအာက္ပါေဆာင္းပါးသည္ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလတြင္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၏ The NationalSociety of the Sons of the America Revolution မွ က်င္းပျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ Matriculation Level Essay ေရးျပိဳင္ပြဲ၌ ခ်င္းအမ်ိဳးသမီးငယ္ Mai Than Za Kim (Kim Kim) မွ ျပိဳင္ပြဲ၀င္ေရးသားခဲ့ေသာ ေဆာင္းပါးျဖစ္သည္။ သူမ ပါ၀င္ယွဥ္ျပိဳင္ခဲ့ေသာ စာစီစာကံုးျဖစ္သည့္ “The Enlightenment in America” သည္ Florida State တြင္ ပထမႏွင့္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု တခုလံုးအတြက္ တတိယဆုရရွိခဲ့ပါသည္။ အဆိုပါ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ ေရးသားခဲ့ေသာ သူမ၏ ဆုရစာစီစာကံုးအား ခ်င္းေ၀ါလ္၀ိုင္းေတာ္သား ဆလိုင္းေဆြေအးထန္မွ ျမန္မာဘာသာသို႔ ဆီေလ်ာ္ေအာင္ ဘာသာျပန္ကာ ျပန္လည္ေဖာ္ျပရပါသည္။

“ The Enlightenment, also known as the Age of Reason, was an intellectual movement in Europe in the 18th century after the Scientific Revolution. During this time period, the idea of the “self” and the individual started to take shape and the world was being viewed in new ways. The philosophers of this time relied on reason and logic which can be shown in their ideas and philosophies. Some of these well-known philosophers were Locke, Voltaire, and Montesquieu to name a few.” (Mai Kim Kim)

Photo-Mai Than Za Kim

အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုႏွင့္ ဥာဏ္ပညာ အလင္းပြင့္မႈၾကီး
အသိပညာေခတ္ဟု တင္စား ေခၚေ၀ၚၾကေသာ ဉာဏ္ပညာအလင္းေခတ္သည္ ဥေရာပတိုက္တြင္သိပၸံေတာ္လွန္ေရးေနာက္ပိုင္း ၁၈ရာစုအတြင္း ျဖစ္ေပၚခဲ့သည့္ ဉာဏ္ပညာဆိုင္ရာ လႈပ္ရွားမႈၾကီးျဖစ္သည္။ ဆိုခဲ့ပါ အခ်ိန္ကာလအတြင္း လူသားမ်ား၏ မိမိကိုယ္ကိုယ္ နားလည္ႏိုင္မည့္ က်ိဳးေၾကာင္းဆင္ျခင္ႏိုင္စြမ္းဟူသည့္ စိတ္ကူးထည္မ်ား ေပၚထြန္းလာကာ ကမ ၻာ့အျမင္းမ်ားလည္း အသြင္သစ္ျဖင့္ ေျပာင္းလဲ ရႈျမင္လာၾကသည္။ ထိုအခ်ိန္အတြင္းရွိ ဒႆနိကပညာရွင္ၾကီးမ်ားသည္ သူတို႔၏ စိတ္ကူးထည္ သို႔တည္းမဟုတ္ အေတြးအေခၚမ်ားျဖင့္ ျပသနိုင္သည့္ က်ိဳးေၾကာင္းဆင္ျခင္မႈႏွင့္ ယုတၱိေဗဒအေပၚတြင္ မွီခိုအားျပဳလာၾကသည္။ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားသည့္ ဒႆနိကပညာရွင္ၾကီးမ်ားထဲမွ အခ်ိဳ႕ကိုေဖာ္ျပရလွ်င္ Locke, Voltaire, ႏွင့္ Montesquieu စသည့္ ဒႆနိကပညာရွင္ၾကီးမ်ား ပါ၀င္မည္ျဖစ္သည္။ အဆိုပါ ဒႆနိကပညာရွင္ၾကီးမ်ားႏွင့္အတူ သူတို႔ႏွင့္ေခတ္ျပိဳင္ ဒႆနိကပညာရွင္ၾကီးမ်ားက လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုလံုး ပိုမို ေကာင္းမြန္ေစမည့္ စိတ္ကူးစံမ်ားျဖစ္သည့္ ဒီမိုကေရစီ၊ လြတ္လပ္စြာထုတ္ေဖာ္ေျပာဆိုခြင့္ စသည္မ်ားအား အထူးအာရံုျပဳ ေလ့လာလိုက္စားခဲ့ၾကသည္။ ဥေရာပတိုက္တြင္ စတင္ခဲ့သည္ဆိုေသာ္ျငား ဉာဏ္ပညာအလင္းေခတ္၏ ဉာဏ္ပညာဆိုင္ရာ လႈပ္ရွားမႈၾကီးသည္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုအထိ ျပန္႔ႏွံ႔လာခဲ့ျပီး အေၾကာင္းအရာမ်ားစြာ လႊမ္းမိုးႏိုင္ခဲ့သည္။

အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရး ေခါင္းေဆာင္မ်ားစြာကို ဉာဏ္ပညာဆိုင္ရာ လႈပ္ရွားမႈၾကီးက ၾကီးမားက်ယ္ျပန္႔စြာ လႊမ္းမိုးႏိုင္ခဲ့ေပရာ ထိုသူတို႔ထဲမွ ထင္ရွားသည့္ ေတာ္လွန္ေရးေခါင္းေဆာင္တစ္ေယာက္မွာ BenjaminFranklin ပင္ျဖစ္သည္။ ဖြဲ႔စည္းပံု အေျခခံဥပေဒႏွင့္အတူ လြတ္လပ္ေရး ေၾကညာခ်က္ထုတ္ျပန္ျခင္းႏွင့္ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးမ်ားအား လႊမ္းမိုးႏိုင္ခဲ့သည့္ စိတ္ကူးစံႏွင့္ အေတြးအေခၚမ်ားသည္ ပညာအလင္းေခတ္ရွိ က်ိဳးေၾကာင္းဆင္ျခင္ ေတြးေခၚတတ္သူ ပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ အကူအညီမ်ားျဖစ္သည္ဟု ဆိုရေပမည္။
ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒသည္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု အစိုးရ၏ အေျခခံအေဆာက္အဦး သို႔မဟုတ္ ေက်ာရိုးမ႑ိဳုင္ပင္ျဖစ္ပါသည္။ တစ္ခ်ိဳ႕ေသာသူမ်ားအတြက္ သိသာထင္ရွားျခင္းမရွိေသာ္လည္း အဆိုပါ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒအေနျဖင့္ ဉာဏ္ပညာအလင္းေခတ္၏ စိတ္ကူးစံမ်ားစြာအား ဆုပ္ကိုင္ထားဆဲျဖစ္သည္။ အာဏာမ်ားခြဲေ၀က်င့္သံုးျခင္းႏွင့္ အျပန္အလွန္ထိန္းေက်ာင္းမႈေပးသည့္ စနစ္ စသည့္စိတ္ကူးစံမ်ားသည္ the Spirit of Laws ဟူသည့္ Montesquieu’s သေဘာတူညီခ်က္မ်ားထဲမွ ေကာက္ႏုတ္ထားျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ထိုသို႔ က်င့္သံုျခင္းအားျဖင့္ အစိုးရအား တရားစီရင္ေရး၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ ဥပေဒျပဳေရးဟူ၍ မ႑ိဳင္ၾကီးသံုးရပ္အျဖစ္ ပိုင္းျခားထားခဲ့ျပီး အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုတြင္ ယေန႔ထိ က်င့္သံုးေနဆဲျဖစ္သည္။ ႏိုင္ငံသားမ်ား၏ အေျခခံရပိုင္ခြင့္မ်ား ေဖာ္ျပခ်က္ ဟူသည့္ the Bill of Rightsအားလႊမ္းမိုးႏိုင္ခဲ့သူမွာ Voltaire ျဖစ္သည္။

သူ၏ သည္းခံျခင္း၊ ေၾကာင္းက်ိဳးဆင္ျခင္သံုးသပ္ျခင္းႏွင့္ ဘာသာေရးႏွင့္ ေျပာဆိုမႈ လြတ္လပ္ျခင္းဆိုင္ရာ စိတ္ကူးမ်ားအား the Bill of Rights ထဲတြင္ျပန္လည္ေဖာ္ျပခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုသူတို႔က ျပန္လည္အသံုးျပဳခဲ့ၾကသည္မွာ အစိုးရတစ္ရပ္ ဖြဲ႔စည္းတည္ေထာင္ရန္ဟူသည့္ လူမႈပဋိဉာာဏ္ႏွင့္ လူသားမ်ား၏ ေမြးရာပါအခြင့္အေရးမ်ား ကာကြယ္ ေစာင့္ေရွာက္ႏိုင္ရန္ ျပည္သူမ်ားက အုပ္ခ်ဳပ္ရမည္ဆိုသည့္ ပညာအလင္းေခတ္၏ စိတ္ကူးစံမ်ားျဖစ္သည္ (Nay)။ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒအား ပညာအလင္းေခတ္ၾကီးက ၾကီးမားစြာ လႊမ္းမိုးေနသည္ျဖစ္၍ အေျခခံဥပေဒျပဳစုသူမ်ားက ပညာအလင္းေခတ္ ေတြးေခၚရွင္ၾကီးမ်ားႏွင့္ သူတို႔၏ စိတ္ကူးစံမ်ားအား အေျခခံဥပေဒ ျပဳစုရာတြင္ အသံုးခ်ခဲ့ၾကသည္ဟု ယူဆရပါသည္။
လြတ္လပ္ေရး ေၾကညာခ်က္တြင္လည္း ထိုနည္းလည္းေကာင္းပင္ျဖစ္သည္။ ထိုေၾကညာခ်က္အား အဓိကေနရာမွ ပါ၀င္ျပဳစုေရးသားခဲ့သူ Thomas Jefferson သည္ ပညာအလင္းေခတ္ႏွင့္ ပညာအလင္းေခတ္ ဒႆနိက ပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ အလႊမ္းမိုးခံ ႏိုင္ငံေရး ေခါင္းေဆာင္မ်ားထဲမွ တစ္ေယာက္ျဖစ္သည္။ သူသည္ လြတ္လပ္ေရးေၾကညာခ်က္ထဲတြင္ ပညာအလင္းေခတ္ စိတ္ကူးစံမ်ားစြာ ထည့္သြင္းအသံုးခ်ခဲ့ျပီး အမ်ားစုမွာ John Locke ႏွင့္ Jacques Rousseau တို႔ဆီမွျဖစ္သည္။ John Locke သည္ လူသားတိုင္း လူသားတိုင္းတြင္ ေမြးဖြားလာသည္ႏွင့္အတူ ေမြးရာပါအခြင့္အေရးမ်ားျဖစ္သည့္ အသက္ရွင္ေနထိုင္ခြင့္၊ လြတ္လပ္ခြင့္ႏွင့္ ပစၥည္းဥစၥာမ်ား ပိုင္ဆိုင္ခြင့္ရွိသည္ဟု ယံုၾကည္လက္ခံထားသူျဖစ္သည္။ ထိုအခ်က္ႏွင့္ကိုက္ညီေနသည္မွာ “လူသားအားလံုးသည္ တန္းတူညီမွ်စြာ ဖန္ဆင္းထားျခင္းျဖစ္ျပီး၊ လူသားအားလံုး၏ ဆန္ဆင္းရွင္ကိုယ္တိုင္က ျငင္းပယ္၍ မရႏိုင္ေသာ အခြင့္အေရးမ်ားျဖစ္သည့္ အသက္ရွင္ေနထိုင္ခြင့္၊ လြတ္လပ္ခြင့္ႏွင့္ စိတ္ခ်မ္းသာမႈ ရယူပိုင္ဆိုင္ခြင့္မ်ား အပ္ႏွင္းထားသည္ကို ကၽြန္ေတာ္တို႔အားလံုး လက္ခံထားသည္” ဟူေသာ လြတ္လပ္ေရးေၾကညာခ်က္ထဲမွ သိသာထင္ရွားသည့္ စာပိုဒ္တစ္ခုတြင္ျဖစ္သည္ (The Declaration)။

ထိုစာပိုဒ္ထဲမွပဲ “လူသားအားလံုးသည္ တန္းတူညီမွ်စြာ ဖန္းဆင္းျခင္းခံရသည္” ဟူေသာ John Locke ၏ ယံုၾကည္ခ်က္တစ္ခုအား ေဖာ္ျပထားသည္။ Jacques Rousseau ၏ ဒီမိုကေရစီႏွင့္ အမ်ားအုပ္ခ်ဳပ္ျခင္းဆိုင္ရာ ခိုင္မာသည့္ ယံုၾကည္ခ်က္တြင္လည္း လြတ္လပ္ေရးေၾကညာခ်က္က လႊမ္းမိုးေနသည္ကို ေတြ႔ရမည္ျဖစ္သည္။ လြတ္လပ္ေရးေၾကညာခ်က္အား အေကာင္အထည္ေဖာ္ ျဖစ္တည္ေစသည့္ အဓိကေမာင္းႏွင္အားသည္ အုပ္ခ်ဳပ္ခံႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ားအၾကားရွိ လူမႈပဋိဉာာဏ္ပင္ျဖစ္သည္။ “အုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ားက အုပ္ခ်ဳပ္ခံမ်ားအား ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း ပ်က္ကြက္သည္ႏွင့္ တျပိဳင္နက္ လူမႈပဋိဉာာဏ္အား ေဖာက္ဖ်က္ထားသည္ျဖစ္၍ အုပ္ခ်ဳပ္ခံမ်ားက အျခားေသာအုပ္ခ်ဳပ္သူ သို႔မဟုတ္ အစိုးရအား လြတ္လပ္စြာ ေရြးခ်ယ္၊ ဖြဲ႔စည္းပိုင္ခြင့္ရွိသည္” (The Enlightenment)။ John Lock သည္လည္း အထက္ပါစိတ္ကူးစံႏွင့္ ဆင္တူျပီး အုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ားက ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ျခင္းမျပဳလွ်င္ အုပ္ခ်ဳပ္ခံမ်ားအေနျဖင့္ အစိုးရတစ္ရပ္အား ဖြဲ႔စည္းပိုင္ခြင့္ရွိသည္ဟု ယံုၾကည္လက္ခံထားသူျဖစ္သည္။
ဉာဏ္ပညာ အလင္းပြင့္မႈၾကီးသာ မရွိခဲ့လွ်င္ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးသမိုင္းသည္လည္း ျဖစ္ေပၚလာစရာ အေၾကာင္းမရွိဟု ပင္ဆိုရေပမည္။ ဉာဏ္ပညာ အလင္းေခတ္ၾကီးသည္ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးအတြက္ အေျပာင္းအလဲျဖစ္ေစရန္ တြန္းအားေပးသည့္ ဓာတ္ကူပစၥည္း တစ္မ်ိဳးသဖြယ္ျဖစ္သည္။ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးႏွင့္ ဥေရာပမွ ဉာဏ္ပညာ အလင္းေခတ္ ေတြးေခၚရွင္ၾကီးမ်ား၏ ၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈေၾကာင့္သာ ကိုလိုနီႏိုင္ငံမ်ားသည္ ျဗိတိန္လက္ေအာက္ခံဘ၀မွ လြတ္ေျမာင္ႏိုင္ရန္ ၾကိဳးစားအားထုတ္လာၾကျခင္းျဖစ္သည္။

ဥပမာျပရလွ်င္ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးအား အလႊမ္းမိုးႏိုင္ဆံုးေသာ ဉာဏ္ပညာ အလင္းေခတ္ ေတြးေခၚရွင္ ပညာရွင္ၾကီးျဖစ္သည့္ Thomas Paine သည္ ဉာဏ္ပညာ အလင္းေခတ္စိတ္ကူးစံမ်ားစြာကို ယံုၾကည္လက္ခံထားသူျဖစ္သည္။ သူသည္ အေမရိကႏိုင္ငံက လြပ္လပ္ေရးေၾကညာခ်က္ထုတ္ျပန္ရန္ ဘုရင္အုပ္ခ်ဳပ္ေသာ စနစ္အား စိန္ေခၚမႈျပဳထားသည့္ သူ၏ ပကတိအသိဉာဏ္ (Common Sense) ဟူသည့္ စာအုပ္ျဖင့္ တိုက္တြန္းႏိႈးေဆာ္ခဲ့သည္။ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးသည္ အစိုးရအေဟာင္းတစ္ရပ္ အလုပ္မျဖစ္ေတာ့လွ်င္ အစိုးရသစ္တစ္ရပ္ ရယူရမည္ဟူသည့္ John Lock ၏ စိတ္ကူးစံကလည္း လႊမ္းမိုးခဲ့သည္။ ဉာဏ္ပညာ အလင္းေခတ္ၾကီးကပဲ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရး၏ ဒႆနိကဆိုင္ရာ အေျဖခံအခ်က္မ်ား ေဆာင္ၾကဥ္းေပးခဲ့သည္ (Sage)။ ထိုအရာကပဲ လြတ္လပ္ေရးေၾကညာခ်က္ထုတ္ျပန္ျခင္းႏွင့္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ဖြဲ႔စည္းပံု အေျခခံဥပေဒတို႔၏ အေျခခံ စိတ္ကူးစံမ်ား ေတြးေတာၾကံစည္ေစခဲ့သည္။ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးသည္ ဉာဏ္ပညာ အလင္းေခတ္၏ အစိုးရဆိုင္ရာ အယူအဆတစ္ခုပင္ျဖစ္ေပသည္ (Sage)။

အမွန္စင္စစ္ ဉာဏ္ပညာ အလင္းေခတ္၏ ေတြးေခၚရွင္ၾကီးမ်ားႏွင့္ စိတ္ကူးစံမ်ားသည္ အေမရိကႏိုင္ငံ၏ လြပ္လပ္ျခင္း ျဖစ္ေပၚေစသည့္ အေၾကာင္းတရားပင္ျဖစ္သည္။ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးမွသည္ ဖြဲ႔စည္းပံု အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲႏိုင္သည္အထိ ဉာဏ္ပညာ အလင္းေခတ္ၾကီး၏ ရိုက္ခတ္မႈ လက္ရာမ်ား ေတြ႕ျမင္ရမည္ျဖစ္သည္။ ထိုအရာကသာလွ်င္ လူသားမ်ားအား လြတ္လပ္မႈႏွင့္ ကိုယ္ပိုင္အခြင့္အေရးမ်ား လိုခ်င္တပ္မက္လာေအာင္ လႊမ္းမိုးစြမ္းေဆာင္ေပးခဲ့သည္။ ထိုကဲ့သို႔ေသာ လိုအင္ဆႏၵကပဲ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးျဖစ္ေပၚေစခဲ့ျပီး ထိုမွတဆင့္ လြတ္လပ္ေရးေၾကညာခ်က္လက္မွတ္ေရးထိုးေစခဲ့ျပီး အျပန္အလွန္အားျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒအား ေရးဆြဲႏိုင္ရန္ စြမ္းေဆာင္ေပးခဲ့ျခင္းလည္းျဖစ္သည္။ ဉာဏ္ပညာ အလင္းေခတ္ စိတ္ကူးစံ၊ အေတြးအေခၚမ်ားက ယေန႔ အေမရိကန္ အစိုးရအား ၾသဇာလႊမ္းမိုးလ်က္ရွိေနေပသည္။ ဉာဏ္ပညာ အလင္းေခတ္စိတ္ကူးစံမ်ားသာ မရွိခဲ့လွ်င္ အေမရိကန္အစိုးရသည့္ ေကာင္းမြန္သည့္ အစိုးရတစ္ရပ္ ျဖစ္ဖြယ္ရာမရွိဟုပင္ ယူဆရေတာ့ေပမည္။
http://www.chinworld.info/2014/05/26/1468/