ခ်င္း ႏိုင္ငံေရး သမိုင္း (၁)

ခ်င္းတို႔ သမိုင္း စုစည္းျခင္း

 

ခ်င္း သမိုင္း ( ပထမပိုင္း )

ခ်င္း ႏိုင္ငံေရး သမိုင္း (၁)

ဆလုိင္း ခ်င္းျဖဴ – ခ်င္းလူမ်ိဳး၏ မူလဘူတ

လူမႈေရးသမိုင္းရႈေထာင့္မွေသာ္၎၊ မႏုသာေဗဒအရေသာ္၎၊ ဘာသာေဗဒအရေသာ္၎၊ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ားသည္ မြန္ဂိုလ္ ( Mongol ) အႏြယ္ဝင္၊ တိဘက္-တရုတ္ မိသားစုၾကီး ( Tibeto-Chinese Family/ Sino-Tibetan) မွ ခြဲထြက္ေသာ တိဘက္-ျမန္မာမိသားစု (Tibeto-Burman Sub-Family ) အနက္ Assam-Burma Branch ကူကီး-ခ်င္း (Kuki-Chin) အုပ္္စုဝင္္မ်ားျဖစ္ၾကပါသည္၊ ခ်င္းအမ်ဳိးသားတို႕သည္လွ်ဳိေျမာင္ ကမ္းပါးထူထပ္ သည့္ ေတာအျပဳိင္း ျပဳိင္းေတာင္အထပ္ ထပ္ျမစ္ေခ်ာင္း အသြယ္ သြယ္ေရာျပြန္း သည့္ေဒသတြင္ ေနထိုင္သူမ်ားျဖစ္္သည္ႏွင့္အညီ ဘာသာ စကားကြဲ (Dialects) အမ်ဳိးမ်ဳိးကိုေျပာဆုိၾကျပီး မိမိတို႕ဘာသာစကား ကုိယ္စီျဖင့္ မိမိတို႕ အမ်ဳိးနာမည္ကို မွည့္ ေခၚၾက သည္္၊ တနည္းအားျဖင့္ဆုိေသာ္ ခ်င္းတစ္မ်ဳိးသားလုံး အားညႊန္းဆိုေသာ ဘုံနာမည္ (Common Name / Collective Name / Nomenclature) မရွိိခဲ့ဟုဆိုရပါမည္၊

အေနာက္ဖက္ရွိ ဘဂၤလီကုလားမ်ားက ကူကီး (Kuki ) ဟူ၍ ၎၊ အေရွ႕ဖက္ ရွိျမန္မာမ်ားက ခ်င္း ( Chin) ဟူ၍ ၎ ေခၚၾကသည္၊ ကူကီးဟူေသာ စကားလံုးအဓိပါယ္ကုိ ေသခ်ာတိက်စြာမသိရေသာ္လည္း သာမန္အား ျဖင့္ေတာင္တန္း သားမ်ား ဟူေသာအနက္ ရဟန္တူပါသည္၊ ခ်င္း ဟူေသာ စကားလံုး၏ အဓိပါယ္မွာ လူသား ဟူ၍ ဆိုရပါမည္၊ တိဘက္ကုန္းျပင္ျမင့္တြင္ ခ်ိယန္ ( Qi’an / Chi’an ) ဟူေသာ ေခြး၊ ဝက္မ်ား ေမြးျမဴသည့္လူစုရွိခဲ့ရာ ၄င္းတို႕သည္ တိဘက္ ကုန္းျပင္ျမင့္ အေရွ႕ေတာင္ ေျခေလွ်ာအရပ္သို႕ေရာက္ရွိလာျပီး ႏွစ္ကာလၾကာျမင့္စြာ ေနထိုင္ ခဲ့ၾကသည္ဟုဆိုပါသည္၊ တိဘက္-တရုတ္တို႕ႏွင့္အျပဳိင္ ယဥ္ေက်းမႈ အဆင့္အတန္းရွိခဲ့ၾကျပီး အဆိုပါ တိဘက္-တရုတ္ တို႕၏ က်ဳးေက်ာ္တိုက္ခိုက္မႈဒါဏ္ေၾကာင့္ မလႊဲသာမေရွာင္သာဘဲ ထိုေဒသကို စြန္႕ခြါခဲ့ျပီး အထက္ျမန္မာျပည္ ဧရာဝ တီ ျမစ္ဖ်ားအရပ္ သို႕ ေရာက္ရွိလာၾကသည္၊ ၄င္းအဆိုမွန္ကန္ေၾကာင္း သာဓကတစ္ခုမွာ ဟူးေကာင္း ခ်ဳိင့္ဝွမ္း ေျမာက္ ဘက္ ခ်င္းတြင္းျမစ္ဖ်ားတြင္ ခ်င္းရြာေဟာင္းေနရာ မ်ားရွိေၾကာင္း ဆာအလက္ဇင္းဒါးမကၠင္းဇီး (Sir Alexander Mackenzie ) ကေဖာ္ျပထားခဲ့သည္၊ ခ်ိယန္၏ အနက္မွာ လူသား ဟုပင္ျဖစ္ သည္၊

အရွဳိ၊ ေတာင္သား ႏွွင့္ မတူခ်င္းမ်ား၏ ေဒသႏၱရ ဘာသာ Thlang ဟူေသာ စကားလုံးမွ ေရြ႕ေလ်ာ လာသည့္ Khlang မွ Khyang ျဖစ္ျပီး လူ၊ လူသား ဟူေသာ အနက္အဓိပါယ္ ရပါသည္၊ တနည္းဆိုေသာ္ နတ္လို ေတာရုိင္း တိရစၧာန္လုိစည္းမဲ့ကမ္းမဲ့ေလလြင့္ေနသူမ်ား မဟုတ္ဘဲ အိုးႏွင့္ အိမ္ႏွင့္ စည္းကမ္း ရွိရွိ အေျခ ခ်ေန ထိုင္ၾက သူမ်ားဟု အနက္ ယူရပါမည္။

ခ်င္းတို႕ပ်ံ႕ႏွံ႕လာပံု

အဘယ္ေၾကာင့္ခ်င္းလူမ်ဳိးတို႕ကို မြန္ဂိုလြဳိက္အုပ္စု (Mongoloid ) တြင္ ထည့္သြင္းထားၾကသလဲ ဆိုလွ်င္ အာရွတိုက္အလယ္ပိုင္းမြန္ဂိုကုန္းျပင္ျမင့္၊ ဂိုဘီအရပ္မွစ တင္ေပါက္ဖြားလာခဲ့သည္ဟုယူ ဆၾကရေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္၊ ထိုေနရာမွ ေတာင္ဘက္ ဟြန္ဟို၊ ယန္စီ၊ မဲေခါင္၊ သံလြင္ျမစ္ၾကီးမ်ားျမစ္ဖ်ားခံရာ တရုတ္ျပည္ အေနာက္ ေျမာက္ ဂန္ဆု ( Gansu ) ႏွင့္ ခ်င္းဟိုင္ (Qinghai ) ေဒသသို႕ ေရာက္ရွိလာၾကျပီး ၄င္းအရပ္မွ တိဘက္ ႏွင့္ တရုတ္ ျပည္အၾကား တိဘက္ကုန္းျပင္ျမင့္၊ အေရွ႕ေတာင္ေျခေလွ်ာ အရပ္ သို႕ေရာက္ရွိလာျခင္းျဖစ္သည္၊ ၄င္းမွတဖန္ အ ထက္ ျမန္မာျပည္ဟူးေကာင္းခ်ဳိင့္ဝွမ္း၊ ၄င္းမွ ခ်င္းတြင္းျမစ္ အတိုင္းစုန္ဆင္းလာခဲ့ၾကယင္း အေနာက္ဘက္ အိႏၵိယ ႏိုင္ငံ အရူနက်ာလ္ျပည္နယ္ဖက္၊ ဆြမ္ပရာမွ နာဂလဲန္ဖက္၊ ကေဘာ္ခ်ဳိင့္ဝွမ္းမွမဏိပူရ္သို႕ ကြဲထြက္လာ ခဲ့ၾကပါ သည္၊

ပင္မအုပ္စုသည္ ကေဘာ္မွ ကေလး၊ ေယာ၊ ေဆာ၊ ေလာင္းရွည္ စေသာ ေတာင္ဖက္ ရခိုင္ရိုးမ ေတာင္တန္းတေလွ်ာက္၊ ဧရာဝတီျမစ္ဝကြ်န္းေပၚ နဂေရအငူ အထိ စုန္ဆင္းပ်ံ႕ႏွံ႕ၾကျပီး ရခုိင္ရုိးမမွ အေနာက္ဖက္ ရခိုင္ျပည္အႏွံ႕သို႕၎၊ ဧရာဝတီျမစ္ကိုျဖတ္ျပီး အေရွ႕ဖက္ပဲခူးရိုးမတေလွ်ာက္သို႕၎ ပ်ံ႕ႏွံ႕ၾကသူမ်ားရွိသကဲ့သို႕ က ေဘာ္၊ ကေလး၊ ေယာ၊ ပုံေတာင္ပုံညာအရပ္မွ အေနာက္ဖက္ရွိ ခ်င္းေတာင္တန္းသို႕ ေရာက္ၾကသူမ်ားလည္းရွိ ပါသည္၊ ခ်င္းေတာင္တန္း ကိုလြန္ျပီး လူေရွေတာင္တန္းသို႕၎၊ ၄င္းမွတဖန္ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ ႏုိင္ငံစစ္တေကာင္းေတာင္ တန္းႏွင့္ ဆီလ္ဟက္ေတာင္တန္း သို၎ ေရာက္ရွိၾကသူမ်ားလည္းရွိပါသည္၊

ထိုသို႕ျပန္႕က်ဲေနထိုင္ရာ ေဒသတစ္ခုလုံး၏ ၅ ပံု ၁ ပုံ ၌သာ စုစည္း ေနထိုင္ၾကရေသာေၾကာင့့္္ ထိုေနရာကိုသာ ခ်င္းျပည္ဟုေခၚတြင္ရျခင္းျဖစ္ပါသည္၊ ခ်င္းလူမ်ဳိး မ်ား စုစည္းေနထိုင္ရာ( Compact Area ) ၏ ခန္႕မွန္း အက်ယ္ဧရိယာမွာ စုစုေပါင္းစတုရန္းမိုင္ (၁ဝဝဝဝဝ) ခန္႕ရွိမည္ ဟုယူဆရပါသည္၊ တႏိုင္ငံလံုးရွိခ်င္း လူဦးေရ ခန့္မွန္းေျခမွာ သန္းေပါင္း (၁ဝ မွ ၁၅) ခန္႕ရွိႏိုင္မည္ျဖစ္ေသာ္လည္း မွီတင္း ေနထိုင္ရာေဒသ အလိုက္ နာမည္ အမ်ဳိးမ်ဳိး တကြဲတျပားစီ သုံးစြဲမႈေၾကာင့္၎၊ နီးစပ္ရာလူမ်ဳိးတို႕၏ အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ပါဝင္ၾကျခင္းေၾကာင့္၎ မိမိတို႕ ကိုယ္တိုင္ က ခ်င္းဟုမခံယူေသာေၾကာင့္၎၊ ကိုးကြယ္ ယုံၾကည္သည့္ဘာသာ ကြဲျပားျခား နားမႈေၾကာင့္၎ ခ်င္းလူဦး ေရကို တိက်စြာ ခန္႕မွန္းရ မလြယ္ကူေတာ့ေခ်၊

ယေန႕ခ်င္းျပည္အျဖစ္မွတ္မွတ္ရရေျပာဆိုႏုိင္္္ေသာေဒသမ်ားမွာ ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္း ခ်င္းျပည္နယ္၊ စစ္ကုိင္းတိုင္း အေနာက္ဖက္ အိႏိၵယနယ္္စပ္ ေတာင္တန္း (ဝါ) ခ်င္းတြင္းျမစ္အေနာက္ဖက္ ေလရွီးျမိ႕နယ္မွ ေတာင္ ဖက္တေလွ်ာက္ ၊ စစ္ကိုင္းတိုင္း တမူးခရိုင္ႏွင့္ကေလးခရိုင္၊ မေကြးတိုင္းရွိဂန္႕ေဂါ၊ ထီးလင္း၊ ပခုကၠဴ၊ မင္းဘူး၊ သရက္ခရိုင္မ်ား၊ ရခုိင္ျပည္တစ္ဝွမ္းလံုး၊ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ႏုိင္ငံအတြင္း အေရွ႕ပိုင္း ရန္ဂါမတီ၊ ျခာက်ရီ၊ ဘန္ဒါရ္ဘန္၊ ဆီလ္ဟက္ႏွင့္ မိုင္မင္ဆိဂၤခရိုင္မ်ား၊ အိႏိၵယႏုိင္ငံအတြင္း နာဂလဲန္၊ မဏိပူရ္၊ မီဇုိရမ္၊ အာသံ ျပည္နယ္ေျမာက္္က စာရ္ ေတာင္တန္းခရိုင္၊ ကစာရ္ခရိုင္၊ ၾတိပူရျပည္နယ္ အေရွ႕ေျမာက္ ခရိုင္တို႕ျဖစ္ၾကပါသည္၊

================

ခ်င္းႏုိင္ငံေရးသမုိင္း (၂)

ဆလုိင္းခ်င္းျဖဴ -

ေရွးဦးခ်င္းႏိုင္ငံေရး

ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ားသည္ အျခားေသာ ကမၻာသူကမၻာသားမ်ားနည္းတူ လူမႈေရးစနစ္ အမ်ဳိးမ်ဳိးကို ျဖတ္ေက်ာ္လာခဲ့ရင္း ႏိုင္ငံေရးစနစ္ အမ်ဳိးမ်ဳိးကိုလည္း က်င့္သံုးလာခဲ့မည္မွာ ေျမၾကီးလက္ခတ္မလြဲ ေသခ်ာပါသည္၊ တိဘက္ ကုန္းျပင္ျမင့္ တြင္ ေနထိုင္ခဲ့စဥ္က ယဥ္ေက်းမႈ အဆင့္အတန္း အတန္ျမင့္မားခဲ့ရကား ထိုအခ်ိန္တြင္ အုပ္ခ်ဳပ္ ေရးစနစ္ ကိုပါ က်င့္သုံးခဲ့မည္ဟု ယူဆရေပမည္၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးသည္ ႏိုင္ငံေရးပင္ ျဖစ္ရာ အုပ္ခ်ဳပ္သူႏွင့္ အအုပ္ခ်ဳပ္ခံလူတန္းစား မ်ားပါ ေပၚေပါက္ဘြယ္ရာ ရွိေပသည္၊ ခ်င္းလူအဖြဲ႕အစည္းတြင္ ကြ်န္ပိုင္ရွင္စနစ္ႏွင့္ ပေဒသရာဇ္စနစ္ သိသိသာသာ ကြဲျပားျခားနားမည္ဟုယူဆရန္ခဲယဥ္းလွေပသည္၊ အေၾကာင္းမွာ ပေဒသရာဇ္ေခတ္္ေႏွာင္းပိုင္းကာလအထိ ေက်းကြ်န္မ်ားရွိေနေသးေသာေၾကာင့္ျဖစ္ပါသည္၊ ခ်င္းပေဒသရာဇ္မ်ားသည္ မိမိတို႕ပိုင္နက္နယ္ေျမ က်ယ္ျပန္႕သည္ျဖစ္ေစ၊ က်ဥ္းေျမာင္းသည္ျမစ္ေစ ကံေကြ်းခ် စနစ္ ကိုေသာ္၎၊ သက္ဦးဆံပိုင္ဘုရင္စနစ္ကိုေသာ္၎ က်င့္သံုးခဲ့သည္ဟုယူဆရပါသည္၊ သို႕ရာတြင္ အေနာက္တိုင္းသား မ်ားကဲ့သို႕ ရက္စက္ၾကမ္းၾကဳတ္ စြာ ၾသဇာအာဏာ ကိုင္တြယ္ျခင္းမ်ဳိးကိုမူ မက်င့္သံုးခဲ့ၾကေခ်၊ ေနာက္ခံ ပထဝီအေန အထားအရ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရးခက္ခဲျပီး အခ်င္းခ်င္း ကူးလူးဆက္ဆံမႈ နည္းပါးေသာေၾကာင့္စီးပြါးေရး တိုးတက္ ဖြံ႕ျဖဳိးမႈ အထူးပင္ေႏွးေကြးခဲ့သည္၊ ကုန္စည္ ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေဖာက္ကားမႈ မရွိပဲ မိရုိးဖလာအိမ္တြင္းစိုက္ ပ်ဳိးေရး ႏွင့္ အိမ္ေမြးတိရိစၧာန္မ်ားျဖင့့္္ ေရာင့္ရဲ တင္းတိမ္ေနခဲ့ၾကရသည္၊ စားနပ္ရိကၡာ မ်ားကို မိမိတို႕၏ အိမ္တြင္း လုပ္ငန္း မ်ားျဖင့္ ျဖည့္ဆည္းၾကရသည္၊ တစ္ေနရာတြင္ ဝမ္းစာမဖူလံုႏိုင္ေတာ့မွသာ အျခားေဒသမ်ားသို႕ ေရႊ႕ေျပာင္းေန ထိုင္ေလ့ရွိ ၾကသည္၊

အုပ္ခ်ဳပ္သူခ်င္းပေဒသရာဇမင္းမ်ားသည္ တစ္ေတာ တစ္ဖတြန္ အာဏာျပိဳင္ဆိုင္ၾကရင္း သူတစ္လူငါ တစ္ မင္းျဖင့္ ထီးျပိဳင္နန္းျပိဳင္မင္းလုပ္ေနခဲ့ၾကပါသည္၊ ၾသဇာအာဏာျပိဳင္ဆိုင္မႈေၾကာင့္ေသာ္၎၊ အမႈအခင္းျဖစ္ေသာ ေၾကာင့္ေသာ္၎၊ ရန္ေၾကြးရန္ေဟာင္းေၾကာင့္ေသာ္၎ အေၾကာင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးေၾကာင့္ တစ္ရြာႏွင့္ တစ္ရြာ စစ္တိုက္ၾက လွ်င္လည္း စစ္ႏိုင္သူက စစ္ရွဳံးသူအား စစ္ေလ်ာ္ေၾကးေတာင္းျပီး မိမိတို႕ေနရင္း ရပ္ရြာသို႕ ျပန္လႊတ္ေလ့ ရွိၾကသည္၊ ထုိသုိ႕ျဖင့္ ေတာင္ပိုင္ေစာ္ဘြားမ်ား သည္ အခ်င္းခ်င္း နားလည္မႈမ်ားစြာထားတတ္ၾကသည္၊ ထိုေၾကာင့္ ခ်င္းလူမ်ဳိးတို႕ က်င့္သုံးေသာ ႏိုင္ငံေရးစနစ္သည္ ဂရိျမိဳ့ျပႏိုင္ငံေရး ( City State ) ႏွင့္္ဆင္ဆင္တူသည့္ ေက်းလက္ ႏိုင္ငံေရးစနစ္ ( Village State ) ဟုဆိုႏိုင္ပါသည္၊ တနည္းအားျဖင့္ ဖက္ဒရယ္ဆန္ေသာ ပေဒသရာဇ္ ႏိုင္ငံေရး စနစ္ဟု ဆိုရပါမည္၊ ခ်င္းေစာ္ဘြားမ်ားသည္ တစ္ဦးႏွင့္ တစ္ဦးေလးစားအသိအမွတ္ ျပဳေသာအေနျဖင့္ အေၾကာင္း မရွိဘဲ က်ဳးေက်ာ္ရန္ စေလ့မရွိၾကေခ်၊ တိုင္းတပါးမွ က်ဳးေက်ာ္ရန္စမႈမ်ားကိုမူ သည္းခံခြင့္လႊတ္လိုစိတ္လံုးဝမဘဲ ရြပ္ရြပ္ခြ်ံခြ်ံခုခံ တိုက္ခိုက္ ေလ့ရွိၾကသည္၊

ထိုေၾကာင့္ျဗိတိသွ်တို႕၏ က်ဳးေက်ာ္ရန္စမႈကိုလည္း ၁၇၇၆ ခုႏွစ္မွ ၁၉ဝ၉ ခုႏွစ္အထိ စြမ္းစြမ္းတ မံ ခုခံခဲ့ၾကသည္၊ လက္နက္ခ်င္း မယွဥ္သာေသာေၾကာင့္သာ အားမတန္ မာန္ေလွ်ာ့အညံ့ခံအရွဳံးေပးၾကရျခင္းျဖစ္သည္၊ စစ္ရွဳံး၍ပန္းေပး ရသည္ ဟုပင္ဆိုရေသာ္ျငားလည္း ခ်င္းလူမ်ဳိးတို႕၏ ရဲစြမ္းသတၱိကိုျဗိတိသွ် စစ္အရာရွိမ်ား လက္ဖ်ား ခါရ ေလာက္ေအာင္ခ်ီးမြမ္းၾကရသည္၊လက္နက္အင္အားမေတာင့္တင္း၊ ရရာလက္နက္မ်ားကို္ဆြဲကိုင္ ရင္ဆိုင္တိုက္ ခိုက္ၾကျခင္းေၾကာင့္ ႏွစ္ေပါင္းႏွစ္ ရာေက်ာ္ၾကာ သည္အထိျဗိတိသွ်တို႕ကစစ္ေၾကာင္းအ ထပ္ထပ္၊ စစ္ပြဲအၾကိမ္ၾကိမ္ ဆင္ႏႊဲ႕ျပီးမွ ခ်င္းျပည္ကို ဆံုးရွဳံးမႈေျမာက္ျမားစြာျဖင့္သိမ္းပိုက္အုပ္ခ်ဳပ္ႏိုင္ခဲ့ျခင္းျဖစ္ပါ သည္၊

ျဗိတိသွ်တို႕သည္ ခ်င္းျပည္အား သိမ္းပိုက္ႏိုင္ရန္ အတြက္ က်ဴးေက်ာ္စစ္ အၾကိမ္ေပါင္းမ်ားစြာ ဆင္ႏႊ႕ၿပီး ၄င္းတို႕ ဆုံးရွံဳးခဲ့ေသာ ကုန္က်စရိတ္မ်ားအား ျပန္လည္ ျဖည့္စြက္ရန္ ခ်င္းျပည္ထြက္သစ္ဝါးမ်ားႏွင့္ သစ္ ေတာထြက္ပစၥည္းမ်ားကို ထုတ္လုပ္ ေရာင္းဝယ္ေဖာက္ကားလုိ၍၎၊ ထိုအေရာင္းအဝယ္မ်ားမွ အခြန္ေငြမ်ား ရလို၍၎ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ား၏ ဘိုးဘြားပိုင္ေျမေပၚတြင္ လက္ဖက္ျခံစိုက္ပ်ဳိး ထုတ္လုပ္ ေရာင္းဝယ္ေဖာက္ကား ျခင္းအ ေပၚ အျမတ္ခြန္မ်ား အခြန္ေငြမ်ားေကာက္ခံလို၍၎၊ ၄င္းတို႕တိုင္းျပည္ရွိ စက္မႈ လုပ္ငန္းမ်ားအတြက္ ကုန္ၾကမ္း ပစၥည္းမ်ား လုိအပ္ေန၍၎၊ ၄င္းတို႕၏ေလာဘရမက္ကို ျဖည့္ဆည္းရန္ ခိုင္လံုေသာ အေၾကာင္းျပစရာမရွိဘဲ ၄င္းတို႕ ပိုင္နက္ေျမမ်ားအား က်ဳးေက်ာ္ထိပါးသည္ဟု စြပ္စြဲျပီး လက္နက္အား ကိုးျဖင့္ခ်င္းျပည္ႏွင့္ ခ်င္းလူမ်ဳိးတို႕ကို မတရား ထုိးစစ္ဆင္ႏႊဲ႕ကာ တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ေလသည္၊ လက္နက္အင္အားမမွ်၊ စစ္ရွဳံးခဲ့ေသာ္ျငား လည္း လြယ္ကူ စြာ အရွဳံးေပးခဲ့သည္ကား မဟုတ္ေခ်၊ ၁၇၇၇ မွ ၁၈၃ဝ အထိ စစ္တေကာင္း နယ္မွ အေနာက္ဖက္ ခ်င္းမ်ားက ၎၊ ၁၈၂၆ မွ ၁၉ဝဝ အထိ ေတာင္ပိုင္း ခ်င္းမ်ားက၎၊ ၁၈၂၅ မွ ၁၈၉ဝ အထိ အေနာက္ေျမာက္ႏွင့္ ေျမာက္ဖက္္ခ်င္း မ်ားက၎ ၊ ၁၈၈၅မွ၁၈၉၆ထိအေရွ့ ေျမာက္အေရွ့ႏွင့္အေရွေတာင္ဖက္ရွိ ခ်င္းမ်ားက၎ ရရာလက္ နက္မ်ားျဖစ္သည့္ တုတ္၊ ဓါး၊ လွံ၊ ေက်ာက္ေမာင္း၊ ေလးျမား၊ တူမီး၊ ဒူးေလး စသည္တို႕ျဖင့္ ရဲဝံ့စြာရင္ဆိုင္ တိုက္ခိုက္ခဲ့ၾကေလသည္၊

ပလက္ဝနယ္မွ ဆလိန္မင္ေတာင္္တိုက္ပြဲ၊ မင္းတပ္နယ္မွ မလံုပန္းတိုက္ပြဲ၊ တီးတိန္နယ္မွ ရွာလုမ္းတိုက္ပြဲႏွင့္ဆြမ္ ရာနယ္မွ ကူကီးခ်င္း အေရးေတာ္ပံုွုတိုက္ပြဲမ်ားသည္ ကမၻာေက်ာ္သမိုင္းဝင္စစ္ပြဲမ်ားေလာက္ ရင္ဆိုင္ရ ခက္ခဲ ေသာ ဧရာမစစ္ပြဲမ်ားပင္ျဖစ္ပါသည္၊ ျဗိတိသွ်တို႕သည္ လက္နက္အင္အားခ်င္း လြန္စြာကြာျခားလ်က္ ၄င္းတို႕အား ရဲဝံ့စြာ ရင္ဆိုင္တိုက္ ခိုက္္ရဲေသာ ခ်င္းတို႕၏ ရဲစြမ္း သတၱိေျပာင္ေျမာက္မႈအား အထင္မေသးႏိုိင္ဘဲ လက္ဖ်ားခါအံ့ၾသခ်ီး က်ဳးခဲ့ၾကေၾကာင္းကို မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ေလ့လာ ဖတ္ရွဳရပါသည္၊ ထိုေၾကာင့္ခ်င္းတို႕အား အၾကမ္းကိုင္ဖိႏွိပ္ခ်ဳပ္ခ်ယ္ အုပ္ခ်ဳပ္ရမည့္အစား ခ်ဳိသာေပ်ာ့ေပ်ာင္း စြာ ေခ်ာ့ေမာ့ စည္းရုံး သိမ္းသြင္းျပီး အႏုနည္းျဖင့္ ကိုင္တြယ္ မွဆက္ ဆံေရးေျပလည္မည္ကို ေကာင္းစြာ သေဘာေပါက္လာခဲ့ၾကသည္၊ သို့ျဖင့္ခ်င္းျပည္အားသိမ္းပိုက္ အုပ္ခ်ဳပ္ႏိုင္ ရန္နည္း ပရိယယ္ႏွင့္စစ္ဗ်ဴဟာ အမ်ဳိးမ်ဳိးရွာၾကံျပီး ၁၈၈၉-၁၈၉ဝ ခုႏွစ္မ်ားတြင္ ဧရာမ စစ္ဆင္ေရးၾကီးကို ဆင္ႏႊဲ႕ခဲ့ၾကေလေတာ့ သည္၊

ခိုႏူမ္းထုန္မွ ကူးယူေဖၚျပေပးလိုက္ပါသည္။