အပူေလသင္တုန္းျဖတ္ျခင္း (Heat Stroke)

 သိန္း ျမင့္

 

အပူေလသင္တုန္းျဖတ္ျခင္း (Heat Stroke)

မြန္းတည့္ေန။ အတြဲ (၂)၊ အမွတ္ (၅၂) - ခ်စ္ေဆြ

လတ္တေလာျမန္မာႏုိင္ငံမွာ အပူဒဏ္ ပူျပင္းလ်က္ရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အပူလြန္ကဲမႈ ေၾကာင့္ျဖစ္တတ္တဲ့ က်န္းမာေရး ျပႆနာ တစ္ခုကို တင္ျပလိုက္ရပါတယ္။

အပူဒဏ္ေၾကာင့္ က်န္းမာေရးျပႆနာ ျဖစ္တဲ့ထဲမွာ Heat Stroke လို႔ေခၚတဲ့ အပူ ေလသင္တုန္းျဖတ္ျခင္းကို Medical Emergency က်န္းမာေရးအေရးေပၚျပႆနာလို႔ သတ္မွတ္ ထားပါတယ္။ Heat Sroke ျဖစ္ေနတယ္လို႔ ယူဆရရင္ ေဆး႐ံုကို အျမန္ဆံုးသြားေရာက္ၿပီး ကုသမႈ ခံယူသင့္ပါတယ္။

Heat Stroke ေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္နဲ႔ ကိုယ္ တြင္းအဂၤါေတြ ထိခုိက္ပ်က္စီးႏုိင္သလို အသက္ ဆုံး႐ႈံးတဲ့ထိ ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ Heat Stroke ဟာ အသက္ (၅ဝ) အထက္လူႀကီးေတြမွာ အျဖစ္ မ်ားၿပီး က်န္းမာေရးေကာင္းမြန္တဲ့ လူငယ္ အားကစားသမားေတြမွာလည္း ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။

ံနေအ ွအမသုန ဟာ အပူဒဏ္ေၾကာင့္ ၾကြက္ တက္ျခင္း (Heat Cramps)၊ ယာယီသတိလစ္ ေမ့ေျမာျခင္း (Fainting)နဲ႔ ေျခကုန္လက္ပန္း က်ျခင္း (Heat Exhaustion) ေတြလို သိပ္မျပင္း ထန္တဲ့ လကၡဏာေတြကေန တစ္ဆင့္ၿပီး တစ္ဆင့္ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ အဲဒီလို လကၡဏာေတြ မျပဘဲနဲ႔လည္း Heat Stroke အဆင့္ကို တန္း ေရာက္ႏုိင္ပါတယ္။

ျမင့္မားတဲ့အပူခ်ိန္နဲ႔ အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာ ထိေတြ႕မိရင္ Heat Stroke ျဖစ္ပါတယ္။ Heat Stroke ဟာ မ်ားေသာအားျဖင့္ ခႏၶာကိုယ္ ေရဓာတ္ဆံုး႐ံႈးျခင္းနဲ႔လည္း တြဲဖက္ျဖစ္တတ္ပါ တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေနာက္ဆက္တြဲအျဖစ္ ခႏၶာ ကိုယ္ရဲ႕ အပူခ်ိန္ ထိန္းညႇိေရးစနစ္ကို ပ်က္စီးေစ ႏုိင္ပါတယ္။ ျပင္းထန္တဲ့ အပူခ်ိန္နဲ႔ ထိေတြ႕မိၿပီး ေနာက္ ခႏၶာကိုယ္ အပူခ်ိန္ (၁ဝ၅) ဒီဂရီဖာရင္ ဟိုက္ထက္ ပိုၿပီး ပင္မအာ႐ံုေၾကာစနစ္ (Central Nervous System) ကို ထိခိုက္ၿပီဆုိရင္ Heat Stroke လို႔ သတ္မွတ္ႏုိင္ေၾကာင္း က်န္းမာေရး ဆုိင္ရာ ပညာရွင္ေတြ သတ္မွတ္ထားၾကပါတယ္။ Heat Stroke ရဲ႕တျခားလကၡဏာေတြထဲမွာ ပ်ဳိ႕ျခင္း (Nausea)၊ တက္ျခင္း (Seizure)၊ အာ႐ံုေထြျပားျခင္း (Confusion)၊ စိတ္႐ႈပ္ေထြး ကာ မမွတ္မိျခင္း (Disorientation)နဲ႔ တစ္ခါ တစ္ရံ သတိလစ္ျခင္း သို႔မဟုတ္ ကိုမာ (Coma) ေမ့ေျမာျခင္းတို႔ ပါဝင္ပါတယ္။

လကၡဏာမ်ား

ခႏၶာကိုယ္အပူခ်ိန္ (Core Temperature) (၁ဝ၅) ဒီဂရီဖာရင္ဟိုက္ထိ ျမင့္တက္ျခင္းက Heat Stroke ရဲ႕အဓိက ေရာဂါလကၡဏာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ပထမဆုံး လကၡဏာအျဖစ္ ယာယီသတိလစ္ေမ့ေျမာျခင္း ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။

တျခားေရာဂါလကၡဏာေတြထဲမွာ ေအာက္ပါတို႔ ပါဝင္ပါတယ္။

- ေခါင္းတစ္ဆစ္ဆစ္ကိုက္ခဲျခင္း
- မူးေဝျခင္း၊ ဦးေခါင္းေပါ့သကဲ့သို႔ ခံစားျခင္း
- ခႏၶာကိုယ္ အပူခ်ိန္ျမင့္မားေနေပမယ့္ ေခြၽး မထြက္ျခင္း
- ၾ<ြကက္သားအားနည္းျခင္း သို႔မဟုတ္ ၾကြက္ တက္ျခင္း
- ပ်ဳိ႕ျခင္း၊ အန္ျခင္း
- ႏွလုံးခုန္ျမန္ျခင္း
- အသက္႐ႈျမန္ျခင္း (Rapid Shallow Breating)
- အျပဳအမူမ်ားေျပာင္းလဲလာျခင္း (အာ႐ံုေထြ ျပားျခင္း၊ စိတ္႐ႈပ္ေထြးကာ မမွတ္မိျခင္း)
- တက္ျခင္း
- သတိလစ္ေမ့ေျမာျခင္း

ကုသနည္း

Heat Stroke ဟာ အေရးေပၚ က်န္းမာ ေရးျပႆနာျဖစ္တာေၾကာင့္ ေဆး႐ံုကို အျမန္ ဆုံးသြားေရာက္သင့္ပါတယ္။ ကုသမႈေနာက္က် ရင္ အသက္ဆုံး႐ႈံးတဲ့ထိျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ ေဆး႐ံု ကို ခ်က္ခ်င္းသြားဖို႔ အဆင္မေျပရင္ ေရွးဦးသူနာ ျပဳစုနည္းနဲ႔ ကုသေပးပါ။ လူနာကို ေအးျမတဲ့ ပတ္ဝန္းက်င္ကို ေရႊ႕ေျပာင္းေပးပါ။ ေလေအး ေပးစက္ တပ္ဆင္တဲ့အခန္းမရွိဘူးဆိုရင္ ေအးျမ ၿပီး အရိပ္ရတဲ့ေနရာမွာ ထားပါ။ မလိုအပ္တဲ့ အဝတ္အစားေတြကို ခြၽတ္ေပးပါ။ ျဖစ္ႏုိင္မယ္ ဆိုရင္ လူနာရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္အပူခ်ိန္ကို (၁ဝ၁)၊ (၁ဝ၂) ဒီဂရီဖာရင္ဟိုက္ထိ က်ေအာင္ လုပ္ေပး ပါ။ အဖ်ားတိုင္းစက္မရွိရင္လည္း ေရွးဦးသူနာ ျပဳစုနည္းကို မျဖစ္မေနစလုပ္ပါ။

ခႏၶာကိုယ္အပူခ်ိန္ က်ဆင္းေစဖို႔ ေအာက္ ပါနည္းေတြကိုလည္း အသုံးျပဳႏုိင္ပါတယ္။

- လူနာကို ေရပက္တုိက္၊ သို႔မဟုတ္ ေရေလာင္း ေပးၿပီး ပန္ကာဖြင့္ေပးထားပါ။ ပန္ကာမရွိရင္ ရပ္ခတ္ေပးပါ။ ဖ်ာကို ေရစြတ္ၿပီး လူနာကို လွဲ ေလ်ာင္းေစပါ။

- ခ်ဳိင္းၾကား၊ ေပါင္ၿခံ၊ လည္ပင္းနဲ႔ ေနာက္ေက်ာ ဘက္ေတြကို ေရခဲကပ္ေပးပါ။ ဘာေၾကာင့္လဲ ဆိုေတာ့ အဲဒီေနရာေတြမွာ ေသြးေၾကာမ်ားစြာ ရွိၿပီး ေသြးေၾကာေတြက အေပၚယံအေရျပားနဲ႔ နည္းကပ္စြာရွိေနလို႔ပါ။

- လူနာကို ေရေအးနဲ႔ေရခ်ဳိးေပးပါ။ အဆင္ေျပ မယ္ဆိုရင္ ေရခဲေရနဲ႔ ခ်ဳိးေပးပါ။

- အေရးအႀကီးဆုံးကေတာ့ ေဆး႐ံုကို အျမန္ဆံုး ပို႔ေဆာင္ပါ။

Heat Stroke ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိတဲ့အႏၲရာယ္မ်ား

ေလဝင္ေလထြက္ ေကာင္းမြန္ျခင္းမရွိတဲ့ အိမ္မွာေနထုိင္ၾကတဲ့ သက္ႀကီးရြယ္အိုေတြမွာ Heat Stroke ျဖစ္ႏုိင္ေျခမ်ားပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ေရအလံုအေလာက္မေသာက္သံုးသူေတြ၊ နာတာရွည္ေရာဂါျဖစ္ေနသူေတြ၊ အရက္ အလြန္ အကြၽံ ေသာက္သံုးသူေတြမွာလည္း အသက္ အရြယ္မေရြးဘဲ ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။

အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာ အပူလိႈင္းျဖတ္ေနခ်ိန္ ၿမိဳ႕ျပမွာေနထုိင္သူေတြအေနနဲ႔ ံနေအ ွအမသုန ကို ခံစားရႏုိင္ေျခပိုမ်ားပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲ ဆိုေတာ့ လူေနမႈထူထပ္ၿပီး ေလထုညစ္ညမ္းမႈ မ်ားျပားလို႔ပါ။ ေနာက္ၿပီး ႏုိင္လြန္ကတၱရာနဲ႔ ကြန္ကရစ္ေတြဟာ အပူဒဏ္ကို ထိန္းသိမ္းထား စြမ္းရွိတာေၾကာင့္ ညဘက္ေရာက္ခ်ိန္မွာ အဲဒီ ထဲကေန အပူဓာတ္ေတြ ျပန္ထုတ္ေပးႏုိင္တာကို သတိထားရပါမယ္။

အသက္အရြယ္

ေမြးကင္းစကေလးငယ္အပါအဝင္ အသက္ ေလးႏွစ္ေအာက္ကေလးငယ္ေတြ၊ အသက္ (၆၅) ႏွစ္အထက္ သက္ႀကီးပိုင္းေတြက တျခားသူေတြ ထက္ Heat Stroke ျဖစ္ႏုိင္ေျခပိုမ်ားပါတယ္။

က်န္းမာေရး

ႏွလံုး၊ အဆုတ္၊ ေက်ာက္ကပ္၊ အဝလြန္ ျခင္း၊ အပိန္လြန္ျခင္း၊ ေသြးတိုး၊ ဆီးခ်ဳိ၊ စိတ္ ေရာဂါ၊ အရက္ေသာက္ျခင္း၊ ေနေလာင္ျခင္း၊ အဖ်ားတက္ျခင္း အစရွိတဲ့ ေရာဂါေဝဒနာကို ခံစားေနရသူေတြမွာလည္း ျဖစ္ႏုိင္ေျခ ပိုမ်ား ပါတယ္။

ေဆးဝါး

Antihistamine၊ ပိန္ေဆး၊ ဆီးရႊင္ေဆး (Diuretics)၊ အိပ္ေဆး (Sedatives)၊ စိတ္ၿငိမ္ေဆး (Tranquilizers)၊ စိတ္ၾကြေဆး၊ အတက္က်ေဆး (Anticonvulsant)၊ BetaBlocker နဲ႔ Vasoconstrictor အမ်ဳိးအစား ႏွလုံး၊ ေသြးတိုး ေဆး၊ Antidepressant နဲ႔ Antipsychotic အမ်ဳိး အစား စိတ္ေရာဂါကုသေဆး၊ တားျမစ္ေဆးေတြ ျဖစ္တဲ့ ကိုကင္း၊ မက္သမ္ဖက္တမင္းေတြက လည္း ျဖစ္ႏုိင္ေျခမ်ားေစပါတယ္။

ဆီးခ်ဳိေဝဒနာရွင္မ်ား

သူတို႔ေတြမွာ Heat Stroke ျဖစ္ရင္ ဆိုးဝါး တဲ့အေျခအေနနဲ႔ ရင္ဆုိင္ရတတ္ပါတယ္။

အထက္ပါ ျပႆနာနဲ႔ ေဝဒနာေတြ ခံစား ေနရသူေတြအေနနဲ႔ အပူဒဏ္ကိုမခံႏုိင္တဲ့ အေန အထားနဲ႔ ႀကံဳလာၿပီဆိုရင္ ဆရာဝန္နဲ႔ ႀကိဳတင္စြာ ျပသၿပီး အႀကံဥာဏ္ေတာင္းခံျခင္း၊ ကုသမႈခံယူ ျခင္းေတြ လုပ္သင့္ပါတယ္။

ဘယ္လိုကာကြယ္မလဲ

ျပင္ပအပူခ်ိန္ျမင့္မားလာၿပီဆုိရင္ အေအးဓာတ္ ရွိတဲ့ ပတ္ဝန္းက်င္မွာ ေနျခင္းက အေကာင္းဆံုး ပါ။ မျဖစ္မေန အျပင္ထြက္ရေတာ့မယ္ဆိုရင္ ေအာက္ပါနည္းေတြကို လုိက္နာသင့္ပါတယ္။

- ေပါ့ေပါ့ပါးပါး၊ ေခ်ာင္ေခ်ာင္ခ်ိခ်ိ ဝတ္ဆင္ပါ။ အေရာင္မွိန္မွိန္အဝတ္အစားေတြဝတ္ပါ။ ဦးထုပ္၊ ထီးေဆာင္းပါ။

- ေနေရာင္ျခည္ကာကြယ္တဲ့ Sunscreen သံုးပါ။

- ေရမ်ားမ်ားေသာက္ပါ။ ေရဓာတ္ဆုံး႐ံႈးမႈ ကာကြယ္ဖို႔အတြက္ တစ္ေန႔ကို အနည္းဆံုး ေရမတ္ခြက္ရွစ္ခြက္ ေသာက္ပါ။ အသီးအႏွံ ေဖ်ာ္ရည္ေတြလည္း ေသာက္ပါ။ ေရဓာတ္ဆံုး႐ံႈး ျခင္းနဲ႔အတူ ဆားဓာတ္လည္း ဆံုး႐ံႈးႏုိင္တာ ေၾကာင့္ ဓာတ္ဆားေရလည္း ေသာက္ပါ။

- ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ေတာ့မယ္ဆုိရင္လည္း ဂ႐ု စိုက္ပါ။

- အလုပ္ကိစၥေတြကို အိမ္မွာလုပ္ပါ။ မျဖစ္မေန အျပင္သြားရမယ္ဆိုရင္ ေနေအးခ်ိန္ေတြ ေရြး ထြက္ပါ။

- ဆီးအေရာင္ကို အၿမဲတမ္းစစ္ေဆးပါ။ ဆီး အေရာင္ရင့္ရင့္သြားျခင္းက ေရဓာတ္ဆံုး႐ံႈးတဲ့ လကၡဏာျဖစ္ပါတယ္။

- ေကာ္ဖီလို ကဖိန္းဓာတ္ပါတဲ့ ေသာက္စရာ ေတြနဲ႔ အရက္ေသာက္ျခင္းကို ေရွာင္ရွားပါ။

- ကိုယ္ေနထုိင္တဲ့အိမ္မွာ ပန္ကာနဲ႔ ေလေအးေပး စက္မရွိဘူးဆိုရင္ တစ္ေန႔တာရဲ႕ အပူဆံုးအခ်ိန္ ေတြကို ေလေအးေပးစက္ တပ္ဆင္ထားတဲ့ ေနရာေတြမွာ ႏွစ္နာရီေလာက္ သြားေရာက္ ေနသင့္ပါတယ္။ အိမ္မွာဆိုရင္လည္း ကန္႔လန္႔ ကာေတြတပ္ဆင္သင့္ၿပီး အရိပ္ရေအာင္ လုပ္ ေဆာင္သင့္ပါတယ္။ ညဘက္ေတြမွာ ျပဴတင္း ေပါက္ေတြ ဖြင့္ထားပါ။

အကယ္လို႔ Heat Stroke ခံစားခဲ့ရၿပီး ျပန္ ေကာင္းလာခ်ိန္ ရက္သတၱပတ္ အနည္းငယ္ ထိေအာင္ အပူဒဏ္ကို နည္းနည္းမွ မခံစားႏုိင္ ေအာင္ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပူျပင္းတဲ့ ရာသီဥတုထဲကို ထြက္ျခင္း၊ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ ျခင္းေတြကို ဆရာဝန္ခြင့္မျပဳမျခင္း မလုပ္သင့္ ပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ ပံုမွန္လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြ ကိုေတာ့ ဆက္လက္လုပ္ေဆာင္ႏုိင္ပါတယ္။

Ref: WebMD